Zij zijn mij en ik ben hen

het engagement van Jan Veenendaal, interview door Diana Vernooij

“Ik  ben een leerling van Thich Nhat Hanh. Toen ik 15 jaar was liep ik met een groot wit kruis op mijn schouder bij het Amerikaanse consulaat in Amsterdam  te protesteren tegen de Vietnamoorlog. Op mijn 22e zamelde ik geld in voor een stichting voor Vietnamese weeskinderen. In Amsterdam heb ik ook een lezing van Thich Nhat Hanh bijgewoond en daarna vergat ik hem. 

Vanaf 2005 volgde ik zo’n 6 jaar lang Prajnaparamita, een Nederlandse vrouwelijke goeroe. Ik heb mooie en inspirerende jaren gehad bij haar, kwam diep in de inner circle en ging met haar naar India voor retraites. Vragen stellen over het kastensysteem was niet de bedoeling, hier praatte je niet over, dat ‘hoorde’ bij India. Vanuit het non-dualisme kon ik dat niet rijmen.

Mijn goeroe wilde een ashram beginnen, in Frankrijk, ik deed de financiën voor haar stichting. Als het om geld gaat word je veel duidelijk. Toen ik een landgoed voor haar gekocht had, draaide ze om als een blad aan een boom. Ik heb de sangha verlaten. De vraag die daarbij speelde was: “Heb jij de goeroe nodig, of heeft de goeroe jou nodig?”. Mijn kennissen en vrienden in de sangha was ik allemaal kwijt. Het was een bittere ervaring. Ik voelde me als een tijger uit het bos die naar het dorp gaat en daar wordt gedood. Het kostte me veel moeite en studie om eroverheen te komen. Het was een pittige tijd.”

Thay

“Toen las ik een boek van Thich Nhat Hanh, eenvoudig en helder geschreven, makkelijk te begrijpen. Dit is te makkelijk, dacht ik. Maar nee, het is een hele zachte manier om de non-dualiteit te leren kennen. Het grote verschil was dat ik me aan de wijsheid van de goeroe had overgegeven, die ene persoon die het weet en wij, de anderen, die het blijven niet weten. Nu besefte ik dat het niet om één persoon gaat. 

In 2011 ben ik me verder in het Boeddhisme gaan verdiepen. Belangrijk vond ik dat ook de onaanraakbaren welkom waren bij de Boeddha. Ik ben naar Plumvillage gegaan en leerde daar de zachte manier, de middenweg van de Boeddha. Thich Nhat Hanh, ook wel Thay genoemd, inspireerde me, ik ben dichtbij hem geweest en verbleef meteen een maand in Plumvillage. Ik las de 5 aandachtsoefeningen, positief geformuleerde geloften die als oefening blijven worden gezien en ik was verkocht. Ik besefte dat ik zo wilde leven en dat ben ik gaan doen. In Plumvillage nam ik tijdens een officiële ceremonie deze 5 aandachtsoefeningen aan. In 2016 werd ik lid van de Orde van Interzijn en help het gedachtegoed uitdragen. Ik heb 4 sangha’s opgericht: in Baarn, Diemen, Den Bosch en de  online sangha van Stichting Leven in Aandacht. Ik heb ook jarenlang weekretraites aan boord van een oude zeiltjalk op het IJsselmeer gegeven.”

1000 Handen

“Ik las het boek Vrij zijn, waar je ook bent van Thich Nhat Hanh, een samenvatting van zijn lezing in een gevangenis in Amerika. Dat verhaal triggerde me. Hij schreef dat je juist van een gevangenis een spirituele plek kan maken en er kan mediteren. Ik kwam in contact met Duizend Handen, een vrijwilligersorganisatie die zich inzet vanuit boeddhistisch perspectief voor (ex)gedetineerden. Ik had altijd vette oordelen over mensen in de gevangenis. En nu besloot ik een stap uit mijn comfortzone te zetten.

“Het binnengaan van de penitentiaire inrichting is routine geworden; als er niemand voor me is ben ik in vijf minuten binnen. Bij de plek waar ik moet zijn meld ik me aan bij de portier, de naam van degenen die ik bezoek en mijn naam worden gecheckt en dan mag ik naar binnen. Nog eens drie deuren door en ik zit in de bezoekruimte en wacht op de eerste gedetineerde. Een moment om even te mediteren, in stilte te zitten zonder enige afleiding, zonder enig geluid. Ik ben ‘slechts op bezoek’.”

Boeddhistisch Dagblad, 5 maart 2021

Sinds 2 jaar bezoek ik wekelijks verschillende mannen. Gedetineerden kunnen kiezen uit meerdere geestelijk verzorgers waarmee ze kunnen praten en mediteren. Is er behoefte aan meer, dan kan er een beroep worden gedaan op een vrijwilliger. Als het klikt ga je op bezoek, anders houdt het op. Op dit moment is het bezoek alleen online en groepsbijeenkomsten zijn er nu niet. Het ene bezoek gaat over koetjes en kalfjes en het andere gaat over het boeddhisme. Ik ben er voor hen. Als ik lang moet wachten voor de gedetineerde er is voor een gesprek, is de gevangenis een goede plek voor meditatie. Dat wist ik niet toen ik eraan begon. Soms worden mannen ineens overgeplaatst, of komen ze vrij. Eigenlijk  is het niet de bedoeling dat je doorgaat met het contact wanneer iemand vrijkomt. Ik weet niet waarom die keuze is gemaakt. Ik heb een goede band met een man van 72, die voor een misdrijf lang binnen zat. Hij had gewoon een vriend kunnen zijn en nu wandelen we regelmatig.

Bij 1000 Handen hebben we bijeenkomsten, nu via zoom, met een thema en uitwisseling van vrijwilligers. Een Boeddhistisch Geestelijk Verzorger houdt een inleiding. Er zijn ook bijeenkomsten voor nieuwe mensen en ik ben er gevraagd wat te vertellen over mijn ervaringen. Daarnaast schrijf ik eens in de 14 dagen een column in het Boeddhistisch Dagblad. Die columns leg ik voor aan iemand van justitie. Ze moeten aan bepaalde eisen voldoen en moeten niet te gedetailleerd zijn. Voor de BUN heb ik een tekst geschreven en uitgesproken voor Prinsjesdag die op tv is uitgezonden. Zij zijn mij en ik ben hen: daar kun je geen speld tussen krijgen. Wij zijn even menselijk en onmenselijk. Door oorzaken en omstandigheden zitten zij daar en ik hier. 

Door me te verdiepen in mijn eigen roots en die van anderen, door mijn oordelen en vooroordelen te bezien besefte ik: ik had hier ook kunnen zitten. Als ik viel, kon ik op een goede plek rekenen. Zij vielen in een gat. Er zijn veel mensen in de gevangenis die daar eigenlijk niet thuishoren – maar ik had wel een oordeel over hen. Het heeft te maken met je jeugd, met onveilige hechting, met wie je bent omgegaan. In mijn jeugd liep ik door de Jordaan, vlak langs het café waar Willem Holleeder toen altijd zat. Had iemand uit dat café mij gevraagd een pakje weg te brengen zonder dat ik wist wat erin zat, had ik het misschien ook gedaan. Nu zeg ik: hoe heb ik zo in het leven kunnen staan. Ook de politiek pleit steeds voor strenger straffen, langer straffen, dat versterkt het oordelen en dat is triest.

Ik schrijf ook met 2 gedetineerden in Death Row in de Verenigde Staten. Het is bizar. Ik schrijf met iemand die tot de doodstraf veroordeeld is na een moord op 2 mensen. Hij zit al  14 jaar op Death Row. Maar in Florida is de wet herzien: een doodstraf mag nu alleen unaniem door een jury uitgesproken worden. Omdat zijn veroordeling niet unaniem was, moet zijn proces over. Het absurde is dat een levenslange gevangenisstraf het alternatief is voor hem, maar dat heeft een veel slechter regime. Levenslang gestraften delen slaapzalen met stapelbedden zonder ramen en met 40 man moeten ze 2 douches delen. Bovendien kan in Florida de temperatuur in die ruimte oplopen tot 35, 40 graden.“

 

 

 

 

Kindergedenkteken Vugt, foto Wikipedia

Kamp Vught

“Met de Zen Peacemakers ben ik in aanraking gekomen omdat ik op zoek was naar meer geëngageerd boeddhisme. Ik vond dat niet genoeg bij ons in de sangha. In Duitsland, in een centrum van Thich Nhat Hanh, vertelde iemand me over de Auschwitz Retraites van Bernie Glassman. Dat sprak me aan, want ik kwam voor Corona uitbrak regelmatig in Kamp Vught na Humanistische bezinningsbijeenkomsten op de vrijdag, waar ik assisteerde. De gevangenis staat op het oude terrein van het SS-concentratiekamp van ’s-Hertogenbosch. Je kunt het museum binnenlopen als je de gevangenis uit bent gelopen. Na de bezinningsbijeenkomsten kregen de mannen bloemen. Er bleven altijd bloemen over. Die bracht ik dan naar het kindergedenkteken in Kamp Vught dat ons eraan herinnert dat in 2 dagen tijd alle 1269 kinderen op transport zijn gezet en in Bergen Belsen zijn omgebracht. Dus een retraite in Auschwitz maakte me nieuwsgierig.

“Zijn we eigenlijk wel echt vrij? Ben ik wel echt vrij? In het boeddhisme spreken we over de historische en ultieme dimensie. De historische dimensie is het dagelijkse, gewone. leven dat we leiden. Verkeren in de ultieme dimensie is het ons ervan bewust zijn dat er zoveel meer is dan dat leven. Als je je de oceaan voorstelt dan kun je de golven vergelijken met de historische dimensie; ze zijn kalm, soms onstuimig wild, laten zich opzwepen door de wind, zijn metershoog en gaan alle kanten op; ons dagelijks leven. Onder de oppervlakte is het water, de massiviteit van het water, rustig, onverstoorbaar. Beide zijn ons leven.”
Boeddhistisch Dagblad, 19 maart 2021

Ik kwam op de website van de Zen Peacemakers terecht, en wat ik zag was een club die actief in het leven staat. Ik ben mee gaan doen aan Opstaan uit de witte stilte en doe ook mee aan de inspiratiebijeenkomsten op zondagen. Ik had mee willen gaan naar de tentoonstelling over slavernij in het Tropenmuseum, maar dat lukte niet.”

Golden Gentlemen

“Ik heb kanker en dat is inmiddels palliatief. Een van de mannen met wie ik schrijf zei me dat ik met mijn ziekte ook op Death Row zit. Het einde is in maanden benoemd, maar er zijn grote verschillen. Ik voel me goed en ik kan gaan en staan waar ik wil. Ik kan zelf besluiten wanneer het genoeg is voor deze manifestatie. Ik heb niet het gevoel dat ik op Death Row zit. Hij is totaal overgeleverd aan anderen en hun willekeur, het is niet te vergelijken. 

 

Zo’n levensbedreigende ziekte zuigt je in een enorme schrik, er gebeurt van alles. Je komt in een wereld terecht die je zou kunnen beschrijven als leven tussen hoop en vrees. Bij ieder onderzoek in je traject houd je dat. Maar je leert er steeds beter mee om gaan. Ik ben nu 4 jaar ziek. Ik heb meer ruimte gekregen ten opzichte van de eerste schrik en meer inzicht in leven en dood. Mediteren, zitten en zien waar ik ben, wat ik (niet)ben en wie ik (niet)ben, heeft me geholpen. Thay zegt: er is geen geboorte en dood, er is een lange lijn met ergens een kruisje met jouw geboortedatum en een kruisje met je sterfdatum. Zo ervaar ik het leven ook, het leven blijft doorgaan. Ik blijf aanwezig, alleen het lichaam dat uitsluitend uit niet-mens elementen bestaat is er niet meer. Er is veel vrijheid en inzicht als ik de dualiteit loslaat en daarmee de beperking dat ik dit lichaam en deze geest zou zijn. Het inzicht is dat er een historische dimensie is en een ultieme. 

Ik ben niet mijn ziekte. Ik ben niet bezig de zieke cellen zo snel mogelijk  mijn lichaam uit te krijgen. Het hoort bij mij, het is in mijn lijf ontstaan. Ik wilde niet meegaan in zo snel mogelijk iets doen. Artsen doen hun best maar ze weten ook maar een klein beetje. Ze moeten protocollen uitvoeren, ze zijn gebonden. Vorig jaar was het advies: 7 weken lang, 5 dagen bestraling, omdat een operatie onvoldoende resultaat heeft gehad.  De radiologen die ik sprak, vroeg ik of ze garantie tot de hoek geven waarop hun antwoord was: niet eens. Na gehoord te hebben wat de bijwerkingen zijn (100% garantie dat die er zouden zijn) besloot ik het niet te doen. In retrospectief gekeken is het goed dat ik me niet heb laten bestralen, er waren toen ook al uitzaaiingen – bestraling had niet geholpen. 

Ik heb geen angst voor de dood. Met mijn huisarts heb ik euthanasie besproken en ik ben lid van de Coöperatie vrijwillig levenseinde. Ik zou bang kunnen worden voor het pijnlijden maar zover is het nog niet. Je blijft hopen dat je kunt genezen, maar die fase is nu voorbij. Het gaat me niet om de kwantiteit van jaren, maar om de kwaliteit. Ik kies voor verdieping in mijn leven. Hoe blijf ik zo intens mogelijk leven met zo groot mogelijke kwaliteit. Mijn prioriteiten liggen bij intensief leven en zoveel mogelijk goede dingen doen. Ik wil ook mensen met elkaar in contact brengen die met kanker door het leven gaan. Ik heb een site gemaakt Golden Gentlemen, een lotgenotengroep voor mannen met prostaatkanker. Het helpt als je beseft dat je niet de enige bent die eraan lijdt. Veel mensen krijgen zo’n grote schrik dat ze als blinden achter de artsen aan gaan lopen. Ik zeg dan: “Verdiep je erin, jij bepaalt, houd de regie!”

Zie ook:
www.duizendhanden.nl