Frank de Waele over de erfenis van Bernie Glassman, opgetekend door Diana Vernooij

Frank de Waele Roshi is spiritholder van de Zen Peacemakers Lage Landen. Hij kreeg dharmatransmissie van Catherine Genno Pagès Roshi en van Bernie Glassman Roshi.  Hij is zenleraar van Zen Sangha in België. In Zen Sangha zijn 49 dagen lang memorial services gehouden ter herinnering aan Bernie Glassman Roshi.

“Ik was jong en onervaren en nog niet eens een zenleraar, toen mijn lerares Genno Roshi voor een sesshin verstek moest laten gaan wegens ziekte. Ze vroeg me de retraite over te nemen en het ging best goed tot plots tijdens de dharma voordracht een vrouw als clown verkleed en met een rode neus op de zendo binnenwandelde en de boel verstoorde. Het was Corinne, die van een workshop clowning met Bernie Roshi in Duitsland kwam. Hij had haar gevraagd de sesshin van Genno te interrumperen. Aanvankelijk waren we allemaal verbouwereerd, maar de clown was erg goed, stelde pertinente vragen en belichaamde grappig en virtuoos de geest van de beginner. Het was allemaal erg hilarisch en relativerend. Eén man had zich echter zeer gestoord. “Dit is geen Zen,” zei hij me boos. “Wat is zen?” vroeg ik hem. “Zen is concentratie,” antwoordde hij. Tot zijn verbijstering weersprak ik hem met grote overtuiging: “Zen is geen concentratie!”. 
Een paar dagen later vertelde ik het hele voorval aan Bernie zelf, die na zijn verblijf in Duitsland nu in Gent was. Ik sprak over de clown en monkelend over de man die zo boos was. Daarop vroeg Bernie mij fijntjes: “What is zen?”. Ik was sprakeloos. Deze voor de hand liggende vraag had ik niet verwacht. In een besef dat vanuit een diepe plek ondanks mijzelf naar boven kwam, antwoordde ik zonder te denken: “Zen is faith”. Zen is geloof, zen is vertrouwen. Ik had het nooit eerder zo gedacht of benoemd, maar het voelde helemaal waar.
Dit, zou ik nu zeggen, is precies wat ik van Bernie geleerd heb. Vertrouwen in de eenheid van het leven. Vertrouwen dat je alle delen van jezelf kan omarmen. Vertrouwen ook in niet-weten.”

thuisloos
“Bernie is voor mij echt belangrijk geweest.  Als residentieel zenstudent las ik in 1996 zijn boek Instructions to the cook. In het zencentrum van Parijs was ik zelf dikwijls kok geweest en de metaforen herkende ik meteen. Eeuwenoude zenwijsheid vertaalde hij naar vandaag om ze toegankelijk te maken in een voor ons herkenbare wereld.
Dat jaar gingen we naar de eerste bearing witness retraite in Auschwitz. Bernie zelf heb ik toen amper gezien, maar die week in Polen was overweldigend, de Three Tenets een openbaring voor mij. Ik ben later nog vaak naar Auschwitz teruggegaan, de laatste keer in 2016. De Auschwitzretraite heeft mijn begrip van spirituele beoefening gerevolutioneerd.
Het was het jaar daarop in Keulen dat ik Bernie echt ontmoette. Op die eerste straatretraite in Europa waren we toen met een tiental mensen. Bernie was heel toegankelijk en gewoon, hij voelde zich blijkbaar op zijn gemak op straat. Hij raakte me en ik voelde meteen een soort wederzijds vertrouwdheid. Het was spannend om te bedelen en buiten in de vrieskou op karton te slapen, maar het hele grondeloze gebeuren sprak me erg aan. Meanderen, noemde Bernie dat, doelloos door de stad en de dag heen slenteren. Het is onze praktijk om thuisloos en kwetsbaar te zijn, drukte hij ons op het hart.” 

duiding
“Bernie is één van de prominente figuren van het geëngageerde boeddhisme. Met zijn radicale non-dualiteit heeft hij de hedendaagse, Westerse zen ingrijpend verrijkt. Door zijn jarenlange traditionele training met Maezumi Roshi, kende hij de Japanse zen en haar geschiedenis erg goed. Naast de formele beoefening ontwikkelde hij nieuwe upayas, probeerde hij eigentijdse leermiddelen uit voor de beoefening en bestudering van zen. Hij gaf een hedendaagse duiding aan oude boeddhistische vormen en praktijken en revitaliseerde ze. Vroeger mediteerden monniken op de begraafplaats, nu is er een retraite te midden van de verschrikking in Auschwitz. De bedeltocht wordt een straatretraite. De koanstudie wordt een onderzoek van alle ingrediënten van ons leven, door een plunge, een onderdompeling in een situatie waar je totaal niet-wetend bent, of door een clownsneus.
In zijn hertaling van de esoterische zenliturgie De Poort van Zoete Nectar, wist hij bijvoorbeeld de oude Yogacara-inzichten van de vijf Boeddhawijsheden hernieuwd toegankelijk en bruikbaar te maken. Deze vijf energieën – vijf aspecten van verlicht gedrag – structureren ook zijn opvattingen over organisatie, training en actievormen.
Maar het belangrijkste van Bernies zen is volgens mij dat hij dienstbaarheid terug in het hart van onze beoefening en transformatieproces plaatst: Hoe kan ik dienen? Moeten wij eerst verlicht zijn vóór wij iets doen voor anderen? Of is anderen waarlijk helpen zélf verlicht gedrag? Bernies favoriete gezegde was een uitspraak van de Japanse heilige Kukai die aangaf dat je de diepte van iemands ontwaken kan aflezen aan de bereidheid om te dienen. Door het vernieuwende sociale project van de Greyston Mandala  betekende Bernies geloofwaardigheid een visionaire oproep tot handelen waarmee hij talloze beoefenaars inspireerde tot vrijwilligerswerk en meer. Zijn boek Erkennen wat is is nu al een zenklassieker.”

Zen Peacemakers
“Ik ben nooit formeel een leerling van Bernie geweest. Hij nodigde me eind jaren negentig uit om de beginnende Zen Peacemakersbeweging in West-Europa te helpen uitbouwen. Hij droomde van een wereldwijd netwerk van mensen die aan vrede werken. Samenwerken was voor hem ook een manier van zenstudie. Op mijn eerste werkdag vroeg hij mij om negen uur ‘s avonds zijn vlucht voor de volgende dag om te boeken. Ik had nog nooit een computer gezien, laat staan dat ik ooit al elektronisch een vliegtuigticket had besteld. Ik zie me nog in het holst van de nacht door een voorstad van Parijs lopen op weg naar iemand met een pc.
Bernie opende letterlijk mijn wereld. Ik woonde en werkte bij hem in Californië en in Massachusetts. We reisden veel. Polen, Italië, Israël, West-Europa, Zwitserland. Als hij in de Lage Landen kwam, vertaalde ik vaak voor hem. We waren in Brussel, Antwerpen, Leuven, Cadzand, Nijmegen, Rotterdam en Amsterdam. Hij was een begenadigd spreker: boeiend, grappig en gevat. Hij was in staat om ingewikkelde zaken in eenvoudige woorden en herkenbare zinnen te vatten. Bij een voordracht liet hij vaak mensen eerst vragen stellen en noteerde ze. Dan begon hij met één vraag en gaandeweg nam hij alle vragen in het weefsel van zijn verhaal op. Voor hem lag de energie in de vraag en niet zozeer in het antwoord.
Bernie was niet direct de persoonlijke, spirituele begeleider die je zou verwachten. Hij wees dingen aan, creëerde een leersituatie, gaf een hint of verraste je. Je moest er dan zelf maar verder mee aan de slag.
Over zichzelf liet hij niet zo veel los. Zelfs in de luisterkring gaf hij zich nooit echt bloot, vond ik.  Management was niet zijn sterkste kant, leek het wel. Met mensen kon hij soms rücksichtslos zijn, zag ik. Maar hij was  genereus en kon ook heel zachtmoedig en liefdevol zijn. Toen er in onze Vlaamse sangha iets werkelijk tragisch gebeurde, was hij de eerste om te bellen.”

inka
“Bij mijn zenlerares Genno Roshi kreeg ik een eerder klassieke zentraining: residentieel, veel meditatie, veel retraites, intense koanstudie, vaak persoonlijke gesprekken, heel intiem en over vele jaren heen. In 2005 ontving ik van haar dharma-overdracht. 

Enkele jaren later nodigde Bernie me uit voor een straatretraite in New York en vroeg me de documenten voor transmissie voor te bereiden. Op een pleintje Manhattan gaf hij mij zijn dharmabekrachtiging. Hij wilde zo ons samenwerken honoreren. Een hele tijd later, aan de vooravond van de Auschwitzretraite in 2015, ontving ik in Krakau inka van Genno en Bernie samen. Dat was een beklijvend moment en totaal onverwacht. Ik wist vooraf van niets.
Als jonge leraar heb ik bij de uitbouw van onze eigen gemeenschap geworsteld met het integreren van Bernies aanpak en appel. Hoe een cirkelwerking binnen de sangha vormgeven? Wat is de plaats van vrijwilligerswerk? Hoe radicaal en deconstructief kan je zijn in een beginnende zengroep? Ik moest mijn eigen weg vinden.
Maar in veel van wat we doen weet ik me schatplichtig aan zijn visie en werk en to serve the servers spreekt me erg aan. Voor mij zal Bernies erfenis verder leven in onze bereidheid om te dienen en om in al onze verscheidenheid samen te werken in de wereld, en onszelf daarbij niet al te ernstig te nemen.”

rouw
“Bernies overlijden kwam als een schok. Zeven dagen lang celebreerden we in de Zen Sangha elke dag een dienst en nu om de week, totdat de negenenveertig dagen van de bardo rond zullen zijn. We deden ook de liturgie van De Poort van Zoete Nectar met aansluitend een luistercirkel. Omdat Bernie regelmatig in Gent was, kenden veel mensen hier hem persoonlijk. Bernies heengaan raakt me diep en ik voel me rouwen. Terzelfder tijd is er een grote dankbaarheid voor alles wat ik van hem ontving.
Er is een Mensch gestorven.”

• Afbeeldingen
  – Frank met Genno Roshi en Berni Roshi in Krakau.
  – Bernie in Gent, foto: Diego Franssens
  – Tekening van Bernie door Tom Hannes