een gesprek tussen Alexandra Jonin en Diana Vernooij
Alexandra Jonin is een van de organisatrices van een Not-knowing dag over slavernij en blinde vlekken die tot voorjaar 2021 is uitgesteld vanwege de Coronacrisis.
Diana Vernooij sprak met haar over onze eigen blinde vlekken.
Zenpeacemakers is een gemeenschap waar wij als witte mensen kunnen kijken naar onze eigen blinde vlekken, naar onze vooronderstellingen. Allemaal zijn we opgevoed in een cultuur, een omgeving met vanzelfsprekendheden. Het gaat om het leren zien van onze aannames, die waar iets mee mis is, waar anderen in een stereotype veranderen, die vanzelfsprekende opvattingen die ons met de paplepel zijn ingegeven en die we een voor een kunnen ontdekken.
Alexandra: “Laten we vooral onszelf meer kennis bijbrengen en vragen stellen. Laatst vertelde een vriend dat hij een goedbedoelde maar onhandige vraag van een witte collega kreeg over de Keti Koti-herdenking. Die collega probeerde duidelijk aan te haken op de gesprekken over het slavernijverleden en racisme. Op zich waardeerde die vriend het dat zijn collega ermee bezig was, maar tegelijkertijd voelde het voor hem alsof het probleem weer op het bordje van de Nederlander van kleur werd gelegd. Niet ieder gekleurd persoon wil wakker wordende witte mensen aan het handje nemen. Wij witte Nederlanders moeten onszelf verdiepen in de geschiedenis en de daaruit voortkomende verhoudingen. Wij moeten onszelf daar kritisch over bevragen en een beeld over vormen.”
In de film van Sunny Bergman – Wit is ook een kleur, komt een test voor: wie kan ongestoord een fiets stelen. Twee zwarte mannen en een witte man, even oud, met dezelfde kleren aan, zagen op straat aan een fietsslot. Bij de zwarte mannen wordt de politie gebeld, terwijl de witte man wordt geholpen door de omstanders. De witte man krijgt het voordeel van de twijfel, de zwarte mannen niet. Zie het 3 minutenfilmpje: – https://youtu.be/YvRJvgxbeyA
Van de tentoonstelling Tell Me Your Story
George Floyd
Diana: “Wij zijn niet verantwoordelijk voor de wereld die ons gevormd heeft, we zijn er wel verantwoordelijk voor om die wereld beter te maken. White supremacy zegt iets over de maatschappij, het zit in de haarvaten van de samenleving. Institutioneel racisme wordt het ook genoemd. Zo vanzelfsprekend dat niemand het ziet. Ik ken een man die tot zijn 40ste nooit had schoongemaakt in huis of eten gekookt. Niet omdat hij dat weigerde, maar het was hem nooit gevraagd en het werd hem allemaal gegeven. Op zijn 40ste is hij het huishouden gaan ontdekken. Zoiets geldt ook voor racisme – dat hebben wij witten nooit gezien. ‘Ach joh, Zwarte Piet is maar een spelletje’. Ja voor jou, maar voor die ander niet. Minderheden krijgen vaker te horen dat ze niet zo gevoelig moeten zijn, omdat het toch niets voorstelt.”
Alexandra: “Het lijkt alsof dat besef over institutioneel racisme nu pas breder doordringt in de samenleving. Terwijl het geluid niet nieuw is. De beelden van de moord op George Floyd hebben een shockeffect gehad. Wie heeft niet de beelden gezien van die agent die zijn knie op de nek van Floyd hield? De geschiedenis van de VS is een opeenstapeling van onrechtvaardigheid, wreedheden en staatsgeweld tegenover donkere mensen. Mensen kunnen niet meer wegkijken. Ze vragen zich af hoe het zover is gekomen én hoe het er in Nederland voor staat.
Niet alleen in de VS maar ook in Nederland heeft de geschiedenis van slavernij en kolonialisme ons denken gevormd. En zolang we ons daar niet van bewust zijn, blijft het van grote invloed. Nu de Black Lives Matter beweging zo prominent in beeld is gekomen, is de toon van het gesprek erover wel heel anders. Op televisie worden mensen van kleur uitgebreid en open bevraagd over hun ervaringen. Het wantrouwige en defensieve toontje van witte Nederlanders, dat eerder de boventoon voerde in bijvoorbeeld het debat over Zwarte Piet, is weg.
Overigens dekt het veel gebezigde begrip ‘white privilege’ de lading niet goed in mijn ogen. Het gaat vooral om een structurele achterstelling van niet-witte Nederlanders. Het is onderzocht en bewezen dat witte mensen eerder uitgenodigd worden op een sollicitatiegesprek en niet zo snel door politie aangehouden worden als mensen van kleur. Maar is dat een privilege? Ik zou willen dat dit voor iedereen geldt! In een rechtvaardige samenleving wordt iedereen onbevooroordeeld en gelijk behandeld.”
”In het boek Hallo witte mensen, wil ik graag uitleggen hoe je als wit persoon je privilege kunt erkennen en hoe je door dat te begrijpen hopelijk ook racisme in de samenleving kunt inzien en aanvechten.” Anousha Nzume over Hallo witte mensen. Amsterdam University Press: 2017.
Negro woman, Elizabeth Catlett, 1952 – Tell Me Your Story
kijken
Diana: “Ik heb een vriendin die het grootste deel van het jaar in Kenia woont, omdat ze er werkt maar ook omdat ze daar graag woont. Er zijn dingen die hier beter zijn, zoals de democratie en het functioneren van de overheid, laten we dat vaststellen. Maar ik had er nooit over nagedacht waarin het daar beter is dan hier. Racisme is een groot woord maar als je wel weet waarin het hier beter is dan in Kenia of Afrika – en niet weet waarin het in Afrika beter is dan hier, dan is dat een vorm van bevooroordeeld zijn en niet goed kijken.”
Alexandra: “Mensen uit onze voormalige koloniën hebben Nederland leren zien als voorbeeldland. Vroeger leerden ze op te kijken tegen de kolonisator. De Surinaamse overgrootvader van een vriend van mij was net na de afschaffing van de slavernij geboren. Hij vertelde dat zwarte mensen witte mensen toen niet mochten aankijken en dat zwarte mensen geen schoenen mochten dragen. Mijn vriend zelf leerde tijdens zijn jeugd in Suriname alles over de topografie van Nederland en de ‘vaderlandse’ geschiedenis – van Nederland dus. Andersom weten veel Nederlanders niets over de Surinaamse geschiedenis en de multi-etnische samenleving, en ook niet dat Nederlands er nog steeds de officiële taal is. ‘Wat spreek je goed Nederlands’, krijgen mensen uit Suriname dan te horen.”
“We moeten onze eigen geest gaan de-kolonialiseren door meerdere perspectieven tot ons te nemen. Zo keek ik naar Baboe, een documentaire verteld vanuit het oogpunt van een Indonesische vrouw, een kindermeisje voor een Nederlands gezin tot de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd.” Zie: https://www.gids.tv/video/228005/docu-ze-noemen-me-baboe-gemist-bekijk-hier-de-hele-uitzending
Unofficial Flag of the Leisure Society of Daring Women, van Umar Rashid, 2018 – Tell Me Your Story
ontsteltenis
Alexandra: “Als het gaat om mensen met wortels in ‘onze’ voormalige koloniën, spreken we over de gekolonialiseerde geest. De oude verhoudingen van koloniale superioriteit en gekolonialiseerde inferioriteit spelen door. Dat merk je ook aan de verbazing van mensen uit de voormalige koloniën wanneer ze in Nederland voor het eerst witte schoonmakers zien. Net zo goed hebben wij witte Nederlanders last van een ‘kolonialiserende’ geest: kinderen uit voormalige koloniën krijgen systematisch een lager schooladvies. In het debat over de afschaffing van Zwarte Piet vertelden witte Nederlanders wat zwarte Nederlanders moesten denken en voelen. Er werd vaak gezegd: ‘Als je er van last hebt, zijn je tenen te lang’. Rondom Zwarte Piet heerst nog veel onbewustheid en witte onschuld in de zin van: ‘We bedoelen het niet rot, dus mag je er geen last van hebben’.
Steeds meer onderzoek laat zien hoe diep de onbewuste vooroordelen over huidskleur zitten. Zo hebben mensen onbewust bijvoorbeeld positievere associaties bij een witte dan bij een zwarte huidskleur zoals een beroemde test van de universiteit van Harvard laat zien (die test kun je hier doen: https://implicit.harvard.edu/implicit/user/agg/blindspot/indexrk.htm). Zelfs jonge kinderen denken al dat zwarte kinderen eerder stout of dom zijn, en dat geldt zowel voor witte als zwarte kinderen. Dat beeld krijgen kinderen dus al heel jong mee, tot ontsteltenis van veel progressieve witte ouders. Sunny Bergman stelt dit aan de orde in haar documentaire ‘Wit is ook een kleur’. En is het je ook weleens opgevallen hoe witte voetballers worden geprezen om hun intelligente en tactische spel, terwijl zwarte voetballers eerder geroemd worden om fysieke kwaliteiten zoals kracht en uithoudingsvermogen?
Toen ik jaren geleden met een vriend in gesprek ging over slavernij, zei ik dat slavernij van alle tijden is. Dat kwam helemaal verkeerd aan, omdat ik daarmee de trans-Atlantische slavernij bagatelliseerde. Hij legde uit dat het verschil is dat de trans-Atlantische slavernij specifiek op huidskleur was gebaseerd en dat daaruit het systeem van racisme is ontwikkeld. Naar grove schatting zijn er in totaal rond de 13 miljoen mensen uit Afrika verscheept. Velen stierven onderweg en zo niet dan kwamen ze in onmenselijke omstandigheden terecht als tot slaaf gemaakten. Met het geld dat ook Nederland aan hun lijden en arbeid verdiende, zijn onder meer Amsterdamse grachtenpanden en Veluwse landgoederen gebouwd. Door de trans-Atlantische slavernij te veralgemeniseren erken je niet echt wat er toen is gebeurd. Het doet geen recht aan de enormiteit van deze geschiedenis en aan de pijnlijke gevolgen voor de nazaten en onze hele samenleving.”
“Ik luister graag naar de podcast ‘De plantage van onze voorouders’ (zie: https://www.vpro.nl/programmas/de-plantage-van-onze-voorouders.html). Die podcast is geweldig goed gemaakt. Twee vrouwen gaan samen op zoek naar sporen van hun voorouders. Maartje is van adel, haar familie had aandelen in een plantage in Suriname. De voorouders van Peggy waren tot slaaf gemaakten en behoorden die plantage toe. Samen diepen ze het verleden uit en uiteindelijk gaan ze naar Suriname. We luisteren ook naar Maartjes moeder die soms nogal bagatelliserende opmerkingen maakt en naar familieleden van Peggy die heel verschillend omgaan met het slavernijverleden. Het mooie is dat ze een diversiteit aan meningen laten horen.”
In dit schilderij van United States of Attica van Faith Ringgold van 1972 is een incomplete lijst opgenomen van alle levens die gegeven zijn voor de strijd om gelijke rechten – Tell Me Your Story
ongemak
Diana: “Jaren geleden had ik een zwarte vriendin die voortdurend verontwaardigd met het vingertje aanwees als ik iets zei dat maar leek op vooringenomenheid. Dat was vreselijk. Ik durfde niets meer te zeggen of me erin te verdiepen. Ik voelde me bij voorbaat al schuldig als ik een foute aanname had. Ik weet nu dat ik er geen schuld aan heb dat het racisme bestaat en dat ik het in mijn systeem heb. Ik heb wel de verantwoording me ervan te ontdoen. Het gaat er om sensitiviteit te ontwikkelen en te zien waar je blinde vlekken zitten.
Het is niet voldoende een goede intentie te hebben. Met de beste intenties worden de meest foute dingen gezegd en gedaan. Aandacht en bewustwording – daar begint het mee en af en toe een stap terug zetten. Er is verschil in bewustzijn, en in het begin is er ongemak en verwarring. Dat is oké, schuldgevoel is niet goed. Er moet een veilige plek zijn om het erover te hebben. En ik wil in staat zijn met mildheid en welwillendheid naar mijn eigen aannames te kijken.
Alexandra: “Het is inderdaad niet zo dat je door de geschiedenis te erkennen persoonlijk schuld bekent. Niemand die nu leeft treft blaam voor het verleden. Maar we dragen wel de verantwoordelijkheid, met elkaar, om ons tot het verleden en tot elkaar te verhouden en om de achterstelling en het racisme die eruit voortkomen te bestrijden. En tegelijkertijd moeten we ons bewust blijven van de diversiteit aan meningen, ook onder Nederlanders van kleur, en onze eigen ideeën vormen.
Deze vraag wordt nooit gesteld: ‘Wanneer wist je dat je hetero was?’ – maar wel de vraag: ‘Wanneer je wist dat je homo was?’ Zo is ook de vanzelfsprekende norm dat je wit bent en denkt. Dat laat zien hoe belangrijk het is om inclusief te denken. Ik krijg steeds meer moeite met het begrip diversiteit, bijvoorbeeld op de werkvloer. Zoals veel mensen erover praten is het alsof de witte wereld vanzelfsprekend is en de ander daar als een verrijking bij mag. Dan hoor je soms nogal domme grappen zoals ‘Bruin geworden op vakantie?’ tegen een zwarte collega. Met een Turkse collega serveerde ik een keer koekjes in een kopje omdat er geen schoteltjes waren. Toen zei een van de aanwezigen: ‘Dat is zeker Turks, hahaha!’ Of door mensen van kleur te vragen waar ze nu ‘echt vandaan komen’ als ze net geantwoord hebben dat ze uit Zwolle komen. Zo blijf je mensen buiten je eigen wereld plaatsen. Inclusief denken betekent dat iedereen zich thuis kan voelen en vanzelfsprekend mee kan praten, dat we naast elkaar staan en de wereld met elkaar delen.”
In De Correspondent staan regelmatig prachtige artikelen over (institutioneel) racisme, zoals Vera Mulder en Riffy Bol: https://decorrespondent.nl/11317/institutioneel-racisme-in-nederland-wat-het-is-waar-het-zit-en-wat-jij-eraan-kunt-doen/782016503631-bef87fb7
Bekijk ook alle leestips over racisme: https://decorrespondent.nl/11384/wil-je-meer-leren-over-racisme-deze-leeslijst-helpt-je-op-weg/786646273512-c35113e2
Meer weten kijk dan hier:
Inspiratielijst over Kolonialisme, racisme en white privilege
opgesteld door Alexandra Jonin