Reflecties op de straatretraite Helsinki 2017 door Kees Hagenaar

Kees Hagenaar is organisatie adviseur. In september 2017 ging hij mee met de Zen Peacemakers naar Helsinki voor een straatretraite olv Roshi Frank de Waele.

Eerlijk is eerlijk, ik heb er tien jaar over gedaan om te besluiten deel te gaan nemen aan een straatretraite. Eenmaal het besluit genomen had ik geen enkele twijfel meer. 

De voorbereiding is een proces op zichzelf geweest. Er was vrees en twijfel in mij om een straatretraite te gaan volgen. Dat wilde ik voelen en erkennen. We werden gevraagd geld bij elkaar te bedelen om bij te dragen aan sociale projecten in Helsinki. Daar moest ik ook over nadenken. Wat een dankbaarheid voelde ik toen het driedubbele van het bedrag op mijn rekening werd gestort. 

Transformatie. In de weken vooraf aan de straatretraite merkte ik kleine veranderingen in mezelf. De uitnodiging om vooraf al uit dagelijkse patronen te stappen zoals geen haren meer te wassen, niet te douchen en passende straatkleren uit te zoeken, hielp me om toe te groeien naar een rol. Want dat is het wel, je neemt een rol aan voor een aantal dagen als dak- en thuisloze door dagenlang te leven op straat met alleen de kleding die je aanhebt, een rugtas en een kopie identiteitsbewijs. Er is zicht op de eindigheid van deze rol, wat echt anders is dan wanneer je door de situatie gedwongen op straat leeft. Dan ben je in een veel grotere mate afhankelijk van wat ‘de andere mens’ je geeft. Er is geen einddatum.

Vreemdeling zijn in een stad – Helsinki. Ik ken de stad niet en dan is er de eerste ontmoeting met de andere zestien deelnemers aan deze straatretraite. Wat ik opmerk is dat, als ik kijk met wie ik samen op pad ga, ik niet ontkom ik aan mijn oordelend gedrag. Opmerkelijk was dat ik me direct veilig voelde in deze groep. In Finland wordt Fins, Zweeds en Russisch gesproken. In Helsinki spreken veel mensen ook Engels en dat is een groot voordeel. 

Dagritme. Tijdens de straatretraite sta je op, zoek je een toilet waar je je gezicht en handen kunt wassen en na enkele dagen toen er ’n tube tandpasta was, tanden poetsen met wat tandpasta op de vinger. Je slaapzak en rugzak raap je bijeen en de kartonnen, die we verzameld hadden om op te liggen, bergen we veilig op voor de volgende nacht. Het bedelen heeft als doel voldoende geld bijeen te brengen voor de komende maaltijd: ontbijt, lunch of avondeten. De maximale duur van een bedelronde is een uur. Het ontbijt wordt deels gekocht bij een sociale instantie. Na het ontbijt doen we een council. We meanderen naar een sociale voorziening of een herinneringsmonument en daar houden we een ceremonie. We kopen etenswaar om wat we nog over hadden aan te vullen en lunchen in de buitenlucht. Meanderen, mediteren en opwarmen in een publieke ruimte zoals een kerk of bibliotheek. Lopen in stilte. Avondeten, council en de voorbereiding voor de nacht: kartonnen uitleggen, toiletbezoek, schoenen in de rugzak en met kleren en al de slaapzak in, buiten onder een afdak. 

Vertragen is tijdens deze retraite een bijna natuurlijk iets. Er is alle tijd en geen afleiding door de dagelijkse mobiele hulpmiddelen. Vertragen helpt om te verstillen en is van invloed op je zien, horen en zijn. Vertragen helpt ook om echt te luisteren naar de ander. Ieder van ons is deelnemer met een eigen geschiedenis en neemt ook deel met een eigen bedoeling. Voor mij vervult de straatretraite de wens om zo onbevangen mogelijk te ervaren wat zich aandient.

Council is een intense vorm van luisteren en spreken vanuit het hart. To the point zijn en toch voldoende tijd nemen. Luisteren vanuit het hart is met aandacht zijn bij de woorden die de spreker spreekt. Als het kan wegblijven van interpretatie, je verbinden zonder oordeel of als er zich oordeel aandient, daar besef van hebben en dit niet verder voeden met je eigen gedachten en behoeftes. 

Intimiteit ontstaat uit solidariteit en het grensverleggende van onze onderneming. Het is logisch om als sardientjes in een blikje samen de nacht door te brengen, dat geeft warmte en bescherming. Er is aandacht en zorg voor elkaar. Toen we gingen bedelen, verdeelden we ons over een bepaald gebied van de stad, met zicht op een of twee groepsleden. Een van de deelnemers scoorde het eerste uur na aanvang van de retraite een beker koffie: de beker ging van hand tot hand. “You like to take a sip?”, “Wil je een slokje?” is een zinnetje dat ik tijdens de retraitedagen vaak zou horen of zelf zou zeggen. Met je buddy bouw je een speciale band op. Als je opstaat kijk je elkaar even in de ogen, als de groep zich verzamelt maak je contact om te zien of je buddy er is. Je spreekt elkaar aan of loopt soms bewust een tijd met elkaar op. Je voelt het wanneer iemand het moeilijk heeft, geconfronteerd wordt met herinneringen of worstelt met verkregen inzichten. Je gunt iemand zijn of haar verdriet en ook de warmte en het plezier. We hebben veel plezier gehad en op een intense manier van elkaar genoten.

Confrontaties zijn er dagelijks. Je weet dat er mensen met een drank en drugsverslaving zijn, maar de nabijheid verandert als je tussen de mensen die verslaafd zijn loopt of staat, als je het wezenloze van de blik in de ogen ziet, als je de agitatie hoort in de klankkleur van de zinnen die uitgesproken worden. Een jonge vrouw van rond de twintig herinner ik me ook nu nog levendig. Ik zie haar voor me, bleek gelaat, zwartgeverfd haar. Ik heb eens twintig minuten naast haar gezeten terwijl zij aan het scrollen was op haar mobiel, kijkend naar plaatjes die mogelijk door haar gewenste droombeelden weergaven. Een mobiel zorgt voor contact en veiligheid. Ik zag voor mijn neus de dealers. Ik vroeg me af hoe de jonge mensen aan hun geld kwamen, want alleen bedelen brengt naar mijn inschatting niet voldoende inkomsten op, om in de dagelijkse behoefte van drank en drugs te voorzien. Wordt het aangevuld door te dealen, te stelen of door verkoop van het eigen lichaam?

Persoonlijke crisis. Op de derde dag is er een gevoel van leegte in mij. Ik heb geen connectie met mijn gevoel, hart en geest. Ik voel me eenzaam in de groep en zie de schoonheid van de plaatsen waar we zijn niet. Ook zie ik het mooie niet meer van alle vrijwilligerswerk bij een sociaal project dat we bezoeken. Het meest vervreemde dat zich die dag aandient is het mediteren in een schitterend stiltecentrum, gepositioneerd tegenover een groot winkelcentrum. De Finnen beginnen hun weekend, sjouwen tassen vol aankopen en gaan gehaast verder en wij gaan voor de laatste keer bedelen in een werkgebied van Roma’s, daklozen en drank- en drugsverslaafden. Het eerste contact was met een vrouw die om geld vroeg voor de avondmaaltijd en ik had niets om te delen. Toen diende zich de vraag bij mij aan: “Wat geeft mij het recht hier te staan?”.

Liefde en vreugde. Het is de laatste ochtend, we zitten in als groep bijeen voor de council. Het regent flink en er is een basbeat te horen, die tot ons komt via de wind. Ik zit, luister naar de spreker en plotseling dient zich diep van binnenuit een golf van liefde, vreugde en warmte aan. Ik ervaar het bijzondere van alle ontmoetingen, de schoonheid van muziek die ik op hoorde, de architectuur van de stad, al het oogcontact met de gevers en niet-gevers, de vreugde van ontvangen, de verbondenheid en genegenheid binnen de groep, en ik ervaar dankbaarheid over het meemaken van deze bijzondere dagen. 

Deze ervaring heeft me veranderd en me dichter bij liefdevol mogen zijn gebracht, liefdevol zijn naar mijn naasten, naar de mensen die ik in het aanzien ontmoet en naar mezelf toe.