Met de Boeddha in het voetspoor van Franciscus

door – Maarten Olthof –

‘Broer’: wat een mooi woord is dat eigenlijk! Net als ‘zus’, overigens. Regelmatig maak ik met mijn broer Jan een meerdaagse wandeltocht. Vorig jaar waren wij onafhankelijk van elkaar op het idee gekomen om een stuk van het Franciscus-pad in Italië te lopen, dat van Florence via Assisi naar Rome voert. Tijdens onze voettocht voltrok zich voor mij iets onverwachts: Franciscus, de patroon van de ecologie, ging voor mij leven. En dat had te maken met iets wat mij al sinds mijn studie intrigeert.

Ik heb in de jaren zeventig biologie gestudeerd en koos toen als een van de eersten in Nederland de studierichting ecologie, letterlijk ‘de leer van het huis’. Deze kersverse wetenschap maakte mij als aankomende bioloog duidelijk hoe in het ecosysteem alles met al het andere samenhangt en daar ook wederkerig van afhankelijk is: wat hier gebeurt, heeft ook gevolgen voor andere kant van de wereld. Inmiddels weet iedereen dat de poolkappen smelten door hoe wij leven, maar in die jaren was het begrip van ‘de samenhang der dingen’ een nieuw inzicht.

Groot was dan ook mijn verbijstering toen ik na mijn studie in India terechtkwam en daar ontdekte hoe een man zo’n 2500 jaar geleden tot ditzelfde inzicht was gekomen. Gewoon, door goed om zich heen te kijken en te zien hoe individu en werkelijkheid op elkaar inwerken. De ecologische gedachte, tot die tijd voor mij een zaak van het hoofd, kreeg er zo een spirituele component bij en was daarmee tot een zaak van het hart geworden. De christelijke traditie had mij wat ecologie betrof niet veel verder geholpen. Ik was opgevoed met: ‘God zegende de mens en zei: “Wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en breng haar onder je gezag: heers over de vissen van de zee, over de vogels van de hemel en over alle dieren die op de aarde rondkruipen.”’ Maar vanaf mijn kennismaking met de Boeddha werd dit raakvlak tussen ecologie en spiritualiteit voor mij een bron van inspiratie. En ik denk dat op dit punt voor de ecologische beweging nog heel wat te halen valt.

Op onze tocht door Umbrië kwamen mijn broer en ik langs hermitages waar Franciscus zich veelvuldig had teruggetrokken voor contemplatie en ik ontdekte de verbondenheid van Franciscus met de natuur. Toen we zijn Zonnelied lazen, werd het mij duidelijk: Franciscus moet hetzelfde gezien hebben als de Boeddha. Hij rekent radicaal af met de christelijke visie van de mens als heerser over de natuur door zichzelf te beschrijven in een universum van broers en zussen: Broeder Zon, Zuster Maan, Broeder Vogel, Zuster Water. Zo maakte hij van een verticale hiërarchie een horizontale ordening met verbonden gelijkwaardigheid.

Mijn eigen verbondenheid met de natuur leefde op tijdens mijn pelgrimstocht met Jan. Herinneringen kwamen terug van mijn pelgrimstocht in 2003, een voettocht van 1000 kilometer langs boeddhistische pelgrimsplaatsen in India en Nepal. Ondanks grote verschillen zag ik steeds meer parallellen tussen de Boeddha en Franciscus, en op de een of andere manier ben ik altijd meer geïnteresseerd geweest in overeenkomsten. In een onrustige nacht met een wirwar van dromen werd het plan geboren: vanaf mei tot en met augustus 2015 zou ik vanaf de Domkerk in Utrecht gaan lopen naar de basiliek in Assisi, zo’n 2000 kilometer. Mijn overdenkingen en ervaringen zou ik daarna kunnen gaan delen met degenen die met mij daarna, in september, in het voetspoor van Franciscus zouden willen lopen en ook tijdens een retraite die ik er in een klooster zou gaan begeleiden.

Vaak komen dromen niet uit. Toch ben ik al ver met mijn voorbereidingen. Ik had in mijn dromen de ingeving gekregen te lopen met de inspiratie van de Boeddha en van Franciscus: met zo weinig mogelijk spullen, met zo weinig mogelijk geld, overnachten bij mensen thuis en eten wat de pot schaft. Tegelijkertijd wilde ik juist geld bij elkaar bedelen – en wel voor de uitbreiding van onze ecologische school in Nepal. Dit alles past wel bij mijn eerdere wijding tot lekenmonnik door Nico Tydeman. Hoewel het bij deze ‘inwijding in de thuisloosheid’ vooral gaat om het ontwikkelen van een thuisloze geest, heeft het thuisloze mij al vanaf mijn jonge jaren aangetrokken. Ik heb in mijn leven dan ook al heel wat mogen rondzwerven. Pelgrimeren, letterlijk ‘zwerven over het land’, is voor mij bij uitstek de manier om te ervaren dat je in thuisloosheid juist ‘overal thuis bent’. ‘Zonder angst’, zoals mijn Japanse vriend en monnik Tatsuma Sato mij voorhoudt.

Zo hoop ik in mei te vertrekken, zwervend over Zuster Aarde, verlicht door Broeder Zon, struinend langs Zuster Water en wie weet langs Broeder Wolf!

Met de groet van Franciscus: ‘vrede en alle goeds!’

Maarten Olthof
eventueel te volgen via Facebook

Maarten is schrijver van het boek ‘Lopen in het voetspoor van de Boeddha’.

Voor de Zen Paecemakers organiseert Maarten samen met Petra Hubbeling en Harriet Marseille op zaterdag 26 april in Rotterdam een themadag over spiritualiteit en ecologie