corona-overdenkingen van Diana Vernooij
Diana Vernooij nam toevlucht tot het boeddhisme in de theravadatraditie en bereidt zich voor op jukai als Zen Peacemaker bij Frank De Waele roshi in augustus van dit jaar. Zij is eindredacteur van deze nieuwsbrief.
Corona maakt mijn wereld klein tot de muren van mijn eigen huis, mijn poes, mijn tuin en mijn laptop als deur tot de wereld. De Zensangha van Frank De Waele roshi ging online.
Voor mij, als Amsterdamse, was het een uitgelezen kans om zonder naar Gent af te reizen, iedere zaterdag aan te kunnen schuiven voor een teisho van Frank, onze spiritholder. Twee zaterdagen in mei sprak Frank roshi over: “De betekenis van corona / de betekenis van het lijden”. Ik schreef mee tijdens de teisho.
“Pijn is onvermijdelijk, lijden is niet noodzakelijk”. Deze rauwe, onverbloemde uitspraak gebruikt Frank roshi niet vaak, omdat ze te zwart-wit gesteld is. Soms zit iemand in lijden vast en het geeft geen pas dat als een vrije keuze te laten lijken. Tegelijk maakt de uitspraak wél het verschil duidelijk tussen de pijn die volgens het boeddhisme in ieders leven zich onvermijdelijk aandient, en het lijden dat wij daar zelf nog eens aan toevoegen door de werking van ons ‘geest-lichaam’.
Frank roshi citeerde Viktor Frankl, een joodse psychiater en holocaust-overlever, die schreef:
“Tussen stimulus en respons ligt een ruimte. In die ruimte ligt onze vrijheid en onze kracht om onze respons te kiezen. In onze respons liggen onze groei en ons geluk besloten.” In zijn boek Man’s Search for Meaning schreef dr. Frankl over de psychologische impact van het leven als gevangene in de naziconcentratiekampen van de Tweede Wereldoorlog. Zijn moeder, vader, broer en zwangere vrouw werden allemaal gedood in de kampen. Frank roshi: “Dr. Frankl beschrijft in ijzingwekkende details hoe zijn bewakers hem vrijwel alles van persoonlijke waarde en menselijke waardigheid afnamen. Het enige dat de nazi’s hem niet konden afnemen was zijn keuze om te reageren op de ontbering, de vernedering en het trauma waaraan hij werd blootgesteld. Hij maakte een bewuste keuze om zijn energieën te richten op het “bezitten” van die kleine maar zeer belangrijke ruimte tussen de stimulus (wat er ook tegen hem gezegd of gedaan werd) en zijn respons daarop. Zijn vermogen om die mate van psycho-spirituele autonomie te behouden in de meest afschuwelijke omstandigheden die men zich kan voorstellen, is een opmerkelijk voorbeeld van intra-persoonlijke kracht.”
De teisho maakt indruk op me. Als het boeddhisme van nut is voor het dagelijks leven, dan is het wel in deze tijd. We zijn in lockdown, of we die nu “intelligent” noemen of niet, we worden geacht thuis te blijven en weg te blijven van geliefden om niet ziek te worden en niemand ziek te maken. En wat we kunnen doen is vooral om, in plaats van in angst en veiligheid te kruipen, liefdevol vriendelijk te zijn voor iedereen die lijdt. Nu is het zo dat ik me erger aan mensen die denken te weten wat we moeten doen, die oordelen over wie de regels zou overschrijden en wie niet, of die zeker weten dat het echt één grote samenzwering is, die Corona / 5G / Bill Gates / farmaceutische industrie / Afrika / China – de hele Coronaprietpraat. Het meest lastig vind ik dit: mededogen hebben met degenen die het lijden zó graag uit de weg gaan dat ze daardoor dit soort domme dingen doen en zeggen.
De dharma vraagt ons om onbevangenheid en gelijkmoedigheid te ontwikkelen ten opzichte van wat onszelf in coronatijd overkomt, wat onze omgeving ook voor onzin uitkraamt. En ja, de dharma nodigt ons ook uit om vreugde te vinden in de mooie dingen die door de crisis ons worden geschonken. En de basis van dat alles is aandachtig zijn in de ruimte van niet-weten: de ruimte tussen wat zich aandient en onze onmiddellijke neiging om te reageren. Onze vrijheid ligt erin, zegt Victor Frankl, om die ruimte van niet-weten groter te maken en van daaruit te kunnen kiezen hoe te reageren.
Dat is geen niemandsland, die ruimte, dat is een land met beren op de weg, met enge monsters in het bos en een pijnlijk verschrikt lijf: liefde, ja dat is er ook, maar vooral angst, pijn, woede en verdriet, en alle schakeringen die ze in onze gevoelens kunnen aannemen als we uit het weten en oordelen blijven. In die ruimte kun je inkeren, voelen wat er te voelen valt – zonder erin te zwelgen, één-worden zonder vereenzelviging, geen gedukkha. Langzaam rekken we die ruimte op, dat niet-weten, totdat de drang om te reageren weg is. En dan pas, dan pas een actie kiezen.
Corona confronteert ons dat we ‘nu even’ de wereld niet kunnen veranderen. De maatregelen maken onze wereld klein tot binnen onze eigen 4 muren. Maar gelukkig stimuleert dat ons om ruimte te maken om te oefenen onze eigen gevoelens en onze eigen ruimte van niet-weten te vergroten. Een verstillende opgave, niet mis maar wel mooi!