Luistercirkels

– door Nico Goethals–

Luistercirkel. Vreemd woord, neen? Waarom? Toen ik het de eerste keer hoorde, vond ik het ook iets zweverigs hebben. Het leek wel een term uit een zelfhulpgroep, iets waar ik als chronisch pijnpatiënt altijd wat weigerachtig tegenover heb gestaan. “Hoe zouden we elkaar daar kunnen helpen?”, was mijn eerste, impulsieve, reactie. “Mijn pijn gaat niet verminderen door in een groep mijn verhaal te doen.” Het bleek later toch een ietwat kortzichtige gedachte. Luisteren naar elkaars ‘miserie’? Neen, dat zag ik toch niet echt gebeuren.

De eerste luistercirkel die ik meemaakte, was er een met de zen-peacemakers, de boeddhistische vereniging van Bernie Glassman, één van de pioniers op het gebied van geëngageerd boeddhisme. Voor een luistercirkel geldt een aantal afspraken die ervoor zorgen dat iedereen die deelneemt zich perfect op zijn gemak voelt. Niemand is verplicht om te spreken, en iedereen is welkom.

Deelnemen aan een luistercirkel is in het begin toch een beetje wennen, maar eens de luistercirkel begonnen is, valt alles mooi op zijn plaats. Je merkt dat er heel veel integriteit is, en je voelt je geborgen en veilig. Bij een luistercirkel gaan mensen rond een zelfgemaakt middenstuk zitten; bij de boeddhisten hoort daar ook een kaars, wierook én ‘talking sticks’ bij, kleine voorwerpen die iemand die iets wil zeggen, opneemt. Dat kan eender wat zijn: een steen, een beeldje, een ketting, etc.

Wat ik zo leuk – en best magisch – vind aan een luistercirkel is dat de persoon die de ‘talking stick’ vastheeft, de enige is die mag spreken. De anderen luisteren vanuit hun hart en onderbreken de spreker niet. Voor de luisteraars is dat toch niet zo eenvoudig, zeker niet bij mij. Ik merkte al heel snel dat ik wou inspelen op wat verteld werd, dat er een stem in mijn hoofd commentaar wou geven, een mening had, een idee, een vooroordeel, een gedachte… Het is echt onvoorstelbaar om de talloze processen in ons hoofd te leren kennen als we luisteren naar iemand. Bij een doordeweeks gesprek luister ik doorgaans nooit echt naar wat iemand je vertelt; ik heb altijd wel een repliek klaar zitten. Bij een luistercirkel ook, maar ik blijf stil. Dat is de afspraak. Zodra de spreker de ‘talking stick’ terug legt, geeft hij aan gedaan te hebben met zijn verhaal.

Eerlijk? Ik had daar in het begin nogal wat moeite mee. Na een paar luistercirkels te hebben meegemaakt, gaat me dat nu veel makkelijker af. Luisteren is belangrijk. Na het verhaal van de spreker is het niet meteen de bedoeling om in te pikken op wat die persoon verteld heeft; er volgt geen discussie, geen resem argumenten, oplossingen of antwoorden. Er wordt gewoon gewacht tot de volgende persoon de nood voelt om de talking stick op te nemen, en te praten. Dat gaat zo door tot er niemand meer is die de cirkel aanvult, en de laatste personen de cirkel sluiten.

De kracht van luisteren:

Een machtig moment, toch, die eerste luistercirkel. Het deed wat met me toen ik voor het eerst ondergedompeld werd in de kracht van het luisteren. Luisteren naar en gehoord worden. De eerste keer dat ik zelf het woord nam, voelde erg onwennig. Maar dan ontstaat er iets, een gevoel dat ik niet kan verklaren. Ik neem het woord, begin te praten zonder voorbereiding, zonder te weten waar ik het over zal hebben. Het gevoel dat ik dan krijg, is bijzonder, omdat het lijkt alsof ik voor het eerst in mijn leven echt gehoord word, en ik mag zeggen wat ik wil, zolang ik het maar niet heb over iemand anders binnen de groep.

Een openbaring, voor mezelf. Tijdens een luistercirkel komen er zaken naar boven waarvan ik niet dacht dat ze in me zaten. Ik heb er dingen verteld die ik nog nooit luidop had durven te zeggen. Ik gaf me bloot, stelde me kwetsbaar op, zonder schroom of schrik voor wat anderen zouden kunnen denken. Wat verteld wordt in de cirkel, blijft in de cirkel, en in het moment. Daarna is het weg. Er wordt niet verder over gesproken. Het is er, heel intens en open, op één moment. That’s it.

Met mijn eerste deelname aan een luistercirkel verdween ook meteen mijn scepticisme, zelfs aversie, voor zelfhulpgroepen. Alle vooroordelen die ik had, zijn van tafel geveegd. Ik kreeg de kans en de vrijheid om vol-le-dig mezelf te zijn. Ontluisterend.

Na die luistercirkel had ik het idee om er een te organiseren voor chronische pijnpatiënten, maar dat is – helaas – op niets uitgedraaid: te weinig interesse. Er was wel veel enthousiasme toen ik het idee opperde, maar de stap om deel te nemen, bleek voor velen te groot, te moeilijk. Dat is ongeveer een jaar geleden. Ik begrijp dat het niet vanzelfsprekend is om een luistercirkel bij te wonen; ik heb hetzelfde ervaren, maar ik was er wel al vertrouwd mee geraakt in de boeddhistische vereniging waar ik lid van ben.

Achteraf gezien, heb ik misschien iets gevraagd aan mensen met chronische pijn wat eigenlijk niet zo evident is als ik dacht.

Het is makkelijker om je verhaal te vertellen via de talloze online communities dan het echt te vertellen, in een groep. Je bloot geven, kwetsbaar opstellen, je schaduwkant tonen, mensen in de ogen kijken… het zijn dingen die we ons dagelijks leven niet vaak meer doen, uit angst voor de commentaar, het oordeel van een ander. Soms is ook het onbegrip waar we op botsen veel te pijnlijk…

Vandaar, een oproep, aan alle mensen die deze blog lezen en zelf pijnpatiënt zijn. Toen ik zelf met het idee kwam om een luistercirkel te houden, heb ik er niet zoveel woorden voor gebruikt. Ik dacht dat het allemaal wel zou loslopen. Ik was mis. Maar toch blijf ik volharden.

Mocht je na het lezen van deze post toch eens willen deelnemen aan een luistercirkel, dan moet ik nu al zeggen: chapeau! Ik heb daar veel respect voor, omdat het getuigt van moed en wilskracht. Het is een grote en belangrijke stap. Maar, wat ik ook wil meegeven is het volgende: als je dan toch die stap gezet hebt en ergens in de toekomst samen met mij in die cirkel wil gaan zitten, samen met lotgenoten, wees er dan zeker van dat iedereen écht zal luisteren naar je verhaal, en dat het verdomd deugd zal doen om het gevoel te hebben dat er eens écht naar jou geluisterd wordt, en dat anderen er veel aan zullen hebben om eens naar jouw verhaal te luisteren.