Lichtgevende herdenkingsstenen – door Annie Schalkwijk
In januari 2020 werd een tijdelijk lichtmonument Levenslicht onthuld in 170 gemeenten waar de vervolging van Joden, Roma en Sinti heeft plaatsgevonden. Het monument is een eenmalige tijdelijke aanvulling op de bestaande oorlogs- en Holocaustmonumenten, in het kader van 75 jaar vrijheid. Het raakte en inspireerde me.
Doel van dit lichtmonument van kunstenaar en innovater Daan Roosegaarde is het bewustzijn te vergroten dat in heel Nederland Joden, Roma en Sinti woonden en dat de mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vervolgd, gedeporteerd en vermoord, plaatsgenoten of buren waren.
Zowel in de Joodse herdenkingstraditie als in de Roma- en Sinticultuur zijn stenen belangrijk. Daan Roosegaarde en zijn team hebben deze traditie als inspiratie gebruikt. In gesprek met Holocaustoverlevenden en hun familie kwam hij tot het ontwerp van Levenslicht. Met 104.000 lichtgevende herdenkingsstenen (gelijk aan het aantal slachtoffers uit Nederland) staat het kunstwerk symbool voor de impact van de Holocaust.
Hilversum
Ook in Hilversum lag een tijdelijk monument in de vijver van het raadhuis. Ik vatte het idee op om een kleine herdenking te houden met Syriërs, Eritreeërs en Nederlanders, allen inwoner van Hilversum.
Hilversum was niet heel vriendelijk voor joden. Al in mei 1940 werden de 9 joodse werknemers van omroep AVRO ontslagen, één jaar later alle Joden bij het hele omroepbestel. Er was een NSB-burgemeester en al voordat het Nazibeleid werd, voerde de burgemeester anti-Joodse maatregelen door. Het precieze aantal omgekomen Hilversumse joden is niet bekend. Ze kwamen overal vandaan om vervolgens weer verdreven of opgepakt te worden. Vermoedelijk gaat het over 800 personen. Bekend is dat 10% van de Hilversumse joden de oorlog overleefde, tegenover 25% landelijk.
Nadat we 2 lichtjes ontstoken heb ik iets gedeeld van de historie van joden in Hilversum. Andere verhalen werden gedeeld door de Nederlanders. Khaled las een tekst van Etty Hillesum, ook in het Arabisch. Daarna vertelde hij over de rol die verscheidene moslims speelden in de bescherming van de joden, vooral in Frankrijk en Tunesië. In ons land en de omringende landen woonden in die tijd vrijwel geen moslims.
Wat bijzonder was dat mensen zich aansloten bij ons, er ontstonden korte gesprekjes. Als afronding zongen we, ook met de omstanders:
How could anyone
How could anyone ever tell you
How could anyone ever tell you
You were less than whole?
How could anyone fail to notice
That your loving is a miracle?
How deeply you’re connected to
my soul
Dankbaar fietsten we door de regen naar het huis van Khaled voor koffie en thee om nog intensief van gedachten te wisselen over hoe wij tolerantie en verdraagzaamheid kunnen bewerkstelligen.