Interview met Joke Potjewijd over de Nomads Healthclinics in Nepal, door Diana Vernooij
Joke Potjewijd is kinderarts bij de Isalakliniek in Zwolle. Zij is leerling van Irène Kaigetsu Bakker sense, en lid van de Zen Sprit sangha.
Roshi Joan Halifax roshi is Zen Peacemaker en organiseert sinds 1980 pelgrimstochten naar de Himalaya om er basis gezondheidszorg te brengen.
“Irène Bakker vertelde mij in 2016 over de jaarlijkse Nomads Healthclinics van Joan Halifax roshi in de dunbevolkte berggebieden van Nepal, tegen de grens van Tibet. Ik ben kinderarts, ik houd van reizen en van de bergen, dus riep ik onmiddellijk: “Dat lijkt me geweldig”.
Ik was nieuwsgierig en zag meteen de mooie kanten om erheen te gaan. De reis naar de buitengebieden van het land Nepal zou fantastisch zijn: ik zou het leven kunnen zien en meemaken zoals dat al eeuwen gaat. En ik zou er ook iets nuttigs kunnen betekenen. Ik zou mensen ontmoeten, en samen met anderen de gezondheid kunnen bevorderen.
Ik heb in 2017 en in 2019 deelgenomen aan de Nomads Clinics in Nepal. De documentaire Into the Heart of the Mountain (zie elders in deze nieuwsbrief) is geschoten in 2019, de tweede keer dat ik mee ging. Het was de 20ste Nomads Clinic voor Joan Halifax roshi. De documentaire gaat over Joan, haar werk, en over de Clinics.
Het was een groot gezelschap: Joan Halifax was er natuurlijk met haar mensen van Upaya Zen Center, en een Nepalese boeddhistische leraar, Tempa Lama. Een tiental westerse artsen, enkele verpleegkundigen, een fysiotherapeut, acupuncturist, verloskundige, een tandarts, en ook mensen zonder medische achtergrond. Lang niet alle betrokkenen waren zenboeddhist. Ook waren er Nepalese verpleegkundigen en een Nepalese tandarts met assistente, en een traditionele Nepalese arts, een amchi. En tolken en helpers. Iedereen had een taak in de clinics. En naast al deze mensen was er een grote groep dragers, koks en ondersteuners. De meeste spullen werden gedragen door paarden en ezels, maar ook door dragers. Een enorme organisatie en alles tot in de puntjes georganiseerd.”
Still uit de trailer Into the Heart of the Mountain, Joke Potjewijd aan het werk
over toppen en dalen
“De tocht in Nepal duurde 4 weken plus heen- en terugreis. We begon op 2000 meter hoogte, maar een groot gedeelte van de tocht was op 4000 meter tot over hoge passen. In 2017 waren we in Dolpo, in 2019 in Humla. Dit zijn dunbevolkte en matig toegankelijke streken in het noordwesten van Nepal. We liepen over toppen en dalen van de ene plek naar de andere, sliepen in tenten, en richtten 8 keer een Healthclinic op in de buurt van een dorp. De tocht was pittig en fantastisch. Je ziet onderweg het gewone leven, de beesten, hoe de mensen er wonen en leven. De gastvrijheid en vriendelijkheid is zo mooi. Op een keer tijdens een rustdag gingen we wandelen. We kwamen bij een vrouw die in een tent woonde, dat wil zeggen onder 2 stokken met een doek erover. Ze hoedde de koeien, en maakte kaas. Ze nodigde ons uit om wat te drinken. We hadden alles bij ons aan drinkflessen, water en warme thee. Maar zij bood ons wat aan, dat was zo krachtig. Ze hield me een spiegel voor over hoe te leven. Zij hebben niets maar leven samen en zorgen voor elkaar. We hebben iets verloren met al ons bezit en onze gerichtheid op onszelf.”
maandverband
“Onze spreekuren hielden we in tenten. Er waren tenten voor volwassenen, voor zwangeren, voor vrouwen, voor kinderen, voor de amchi en de tandarts.
Volwassenen kwamen vooral met gewrichtsklachten, hart en longziekten, huidinfecties. De tandarts heeft bergen werk verzet. Er kwamen zwangere vrouwen. Kinderen hadden vaak luchtweginfecties en soms kwam een moeder met een gezond kind dat aan ons getoond werd. Er waren medicijnen en een klein echoapparaat. Als het nodig was konden we een verplaatsing naar een ziekenhuis verzorgen. Voor de nazorg organiseerde de Nomads ook Winterclinics in Kathmandu, waar mensen nog een extra keer terecht konden. Het gaf enige continuïteit op die manier.
Naast spreekuren werd er voorlichting gegeven over menstruatie en vrouwengeneeskunde, over hoe je vruchtbaarheidssysteem in elkaar zit en hoe je ermee kunt omgaan. Basale dingen als maandverband is er in de afgelegen berggebieden niet. Daarom werden er wasbare kits uitgedeeld, die vooraf, in Nepal waren gemaakt. Kinderen kregen tandenpoetsles, en er werden brillen aangemeten.
Nomads biedt dus zorg in de buitengebieden, voorlichting, en nazorg. Maar het is ook een ontmoeting en leren van elkaar. En Nomads sponsort incidenteel ook de verpleegkundige opleiding of de tandarts. Een van de verpleegkundigen heeft in de VS een aanvullende opleiding genoten.
Zij gaat de komende jaren terug naar Nepal en pakt het werk daar weer op.”
dr. Joke Potjewijd en dr. Kelsang Lama onderzoeken een jong meisje in Khagalgaon, foto Upaya Zencentrum
beoefening
“Elke dag na het ontbijt sprak Joan Halifax roshi een intentie voor de dag uit. Op de rustdagen was er vaak een talk, door Roshi of door Tempa Lama.
Dus dagelijks werden we aan onze beoefening herinnerd. Dit werd heel natuurlijk versterkt door de vriendelijkheid en de houding van de Nepalese mensen in het gezelschap. Zij leefden het voor: houd je hart open, kijk vanuit een niet-weten, doe wat nodig is. Tijdens het lopen zochten we elkaar op, leerden we elkaar kennen en wisselden informatie uit. Waarom ben je mee, hoe is deze trip voor jou. Aan het eind van de dag aten we met ons allen, dan hadden we jas en muts op in een tent en kwamen de gesprekken op gang.
Het samen op pad zijn met het doel om iets te betekenen, de cultuur, het landschap, het was soms overweldigend en een gebeurtenis waar ik met veel warmte en dankbaarheid op terug kijk. Het mooist vond ik de ontmoetingen met de mensen die naar de tent kwamen. Soms kwamen er 40 of 50, soms 20 mensen op het spreekuur. Er stond een tafeltje met spulletjes, een tas met medicijnen, een paar klapstoeltjes. Er zat niks tussen ons, geen bureau, je kijkt in de ogen van die ander en je denkt: “Jij bent niet anders dan ik. Jouw vraag is hetzelfde als die van alle andere moeders: Is mijn kind gezond?” En daarbij, bezig zijn met de kern van het werk: wat is er aan de hand, en hoe kan ik je helpen.
In onze westerse zorg staat de aandacht die je voor je patiënt hebt, onder druk door de organisatie eromheen: administratie en regels, agenda’s, computersystemen die dwingend kunnen zijn. Vinkjes zetten. Alles noteren. Dan komt de aandacht voor de mens wel eens onder druk te staan.
Foto van de 2016 Nomads Clinic – foto Upaya Zencentrum
De verschillen blijven ongemakkelijk, voor mij als bezoekende westerling. Wij komen met een totale uitrusting en goed eten, de mensen daar hebben amper iets en eten zeer eenvoudig. De Nepalese dragers sliepen met 10 in een tent, wij met 2 personen in een tentje. Maar de Clinic zorgde voor goede betaling voor de Nepalese begeleiders, en je kon een paard huren voor het beklimmen van de zwaardere cols. Dat was fijn voor ons en leverde de verzorger extra geld op. Ik zag dat er een zorgvuldige en goede afweging is gemaakt hoe in die situatie te handelen, wat wij nodig hadden om de mensen daar te kunnen brengen wat we wilden brengen. Ik hoop van harte dat onze zorg hun heeft kunnen helpen.
Mijn betrokkenheid bij de Nomads Healthclinics in Nepal versterkte mijn ervaring dat we in de wereld één systeem zijn, dat we één zijn met elkaar en de natuur. Wat gebruiken we ervan, wat geven we en hoe gaan we ermee om – dat is de centrale vraag.”
Meer informatie:
Zie voor meer informatie over de Nomads Healthclinics in Nepal en hoe te doneren: https://www.upaya.org/social-action/nomads-clinic/
Zie voor de diaserie van het bezoek van 2016: https://www.upaya.org/social-action/nomads-clinic/
Zie voor het verslag van de Nomads Healthclinic van 2019: https://www.upaya.org/wp-content/uploads/2019/11/Upayas-Nepal-Nomads-Clinic-Report-2019.pdf
Joan Halifax in Lion’s Roar 24 september 2022, over een ontmoeting in Nepal: