De vloedgolf

/ Engagement / Door

wandeling langs kunstroute EB bij museum Schokland, door Annie Schalkwijk 

Annie Schalkwijk startte als verpleegkundige, werd docent verpleegkundige, studeerde natuurgeneeskunde en ademtherapie en had daarin jarenlang haar praktijk. Ze werkte tot haar zeventigste in een hospice. Bij de oprichting in 2015 tot eind 2018 was Annie voorzitter van het bestuur van de Zen Peacemakers Lage Landen. 

Toen ik op Schokland was, het museum bezocht en de kunstroute liep, drong het grotere historische perspectief tot me door van onze huidige klimaatverandering en verandering van biodiversiteit. 

Schokland is een voormalig eiland in de Zuiderzee dat in 1942 werd ingepolderd, midden in de Noordoostpolder. Vanwege de geschiedenis en de vele archeologische vondsten werd het eiland in 1995 van de UNESCO op de Werelderfgoedlijst gezet. Nu is er een museum gevestigd over de geschiedenis van het eiland, kun je over het voormalige eiland wandelen en restanten van het verleden zien. Ook is er nu de kunstroute EB is te bezoeken tot 26 oktober. 

fossiel
Het museum laat in panelen en films de grote wisselingen van klimaat en natuur zien waar Schokland en Nederland mee te maken heeft gehad. De vloedgolf die in het verleden het land overspoelde komt er in beeld en toen ik dat zag besefte ik dat dat weer kan gebeuren. Ik herinner me een fossiel van een hert dat verdronken is met zijn gewei in de takken van een oerbos. Letterlijk overspoeld. Het raakte me enorm.  

Ik schrijf dit stukje met grote aarzeling. Ik begrijp van dit grote thema nog maar heel weinig en tegelijk wil ik niet achterover leunen omdat het allemaal toch wel goed komt. Beschouw mijn verhaal daarom als een uitnodiging om vanuit verlangen en betrokkenheid om beter te kijken en meer te gaan zien. Laten we ons verdiepen in de historie en ons blikveld verbreden. De kunst is om verbreding niet oppervlakkig te laten worden. En als jij meer weet en toe wil voegen aan dit verhaal: graag!

Karin van der Molen

historie
Vanaf 2,5 miljoen jaar geleden wordt het klimaat op het noordelijk halfrond kouder, en beginnen de ijstijden. Door klimaatschommelingen wisselen koude en warmere perioden elkaar af. Een enkele keer bereiken enorme gletsjers Nederland.
Nadat het landijs was verdwenen werd het klimaat milder. Het massaal smelten van het ijs in Noord-Europa zorgt voor een spectaculaire stijging van de zeespiegel. Het westelijk deel van Nederland komt nu onder water te liggen. Er ontstaat een bosrijk landschap met weelderige plantengroei. Grote zoogdieren als bosolifant en bosneushoorn voelen zich er thuis. Op een gegeven moment zijn er subtropische temperaturen en dobberen er nijlpaarden in de IJsel en Vecht. Ongeveer 110.000 jaar geleden slaat het klimaat om, het begin van opnieuw een koude periode. De warmte minnende dieren trekken naar het zuiden.
Na deze ijstijd ontstaat een waterrijk landschap begroeid met moerasbos. Er ontstaan natuurduinen langs de IJssel en de Vecht, en Schokland ligt tussen deze rivieren in. De duinen zijn geschikt voor landbouw, vee en bewoning. Vanaf 4500 voor Christus vestigen zich de eerste boeren. Het gebied wordt steeds natter, rivieren en beken groeien dicht. Het wordt een drassig veengebied. Bewoning wordt moeilijker, velen trekken naar hoger gelegen gebieden. Het was een zwaar leven, er werd strijd geleverd tegen het water ter bescherming van de vee en bewoners.
Schokland kent zijn oorsprong in de voorlaatste ijstijd. Tot 12.000 jaar terug woonden er mensen. In de 16e eeuw kwam Schokland los van het vaste land en werd een eiland. In 1859 besloot de regering de eilandbewoners voorgoed te evacueren vanwege de voortdurende afkalving van land, overstromingen en armoede. 


Als ik nu een sprong maak naar de huidige tijd, dan laat de opkomst van de industriële revolutie ruim twee eeuwen geleden een grote verandering zien. Het verschil is dat miljoenen jaren de mens leefde met de veranderingen van de elementen, steeds zoekend naar mogelijkheden. Simpel gezegd, de mens gedroeg zich met respect voor de enorme krachten van Aarde en Elementen. Nu gedraagt de mens zich als heerser over deze krachten met alle gevolgen van dien. We beschermen ons niet alleen tegen de natuurkrachten, we grijpen meer en meer in. Daarmee veroorzaken we veranderingen in klimaat en biodiversiteit in een hoog tempo. Door onze manier van leven putten we de natuur uit en zorgen voor een enorme vervuiling. We hebben geen antwoord op wat we veroorzaken en schuiven de last ervan door naar de toekomst.

deemoed
Het maakt mij deemoedig! Ik ben een radertje in het geheel van enorme krachten. Ik kan niet de oplossing maken, en de neiging is om te vinden dat de regering de verandering moet brengen. Maar elk radertje doet ertoe. Elk individu doet er toe. Pas als wij als consumenten gaan vragen om vleesvervangers, om producten zonder plastic verpakking, dan gaat er iets gebeuren. Dan kunnen bedrijven en regering iets doen. Deemoedig ja, en een klein radertje, maar het radertje doet er toe.
De ervaring in Schokland gaf mij meer inzicht in de historische fase waarin we zitten en ik put er hoop uit dat er een weg is uit deze puinhoop. Het huidige leven wordt misschien weggevaagd maar ik vertrouw erop dat wij het leven zelf niet kunnen wegvagen. Het zal eerder zo zijn dat er iets verandert aan onze verschijningsvorm.

EB
We staan op een kantelpunt in de geschiedenis. Dat is mooi weergegeven door de kunstwandeling EB die op Schokland te bezoeken is tot 26 oktober.  Dit project is prachtig vormgegeven door Pat van Boeckel, die zelf ook deelnam met de video Verankerd.
Nadat het coronavirus ons als een vloedgolf overspoelde lijkt de eb te zijn ingezet. De vraag rijst wat er achterblijft aan waardevolle ervaringen, nieuwe inzichten, afgedankte spullen en opvattingen? De kunstenaars doen een voorzichtige poging het tij te keren en mee te bewegen op de golven. De 15 werken langs de route geven op diverse manieren uitdrukking aan dit zoekproces. Ik laat een paar foto’s van de kunstwerken zien:Verlies van controle Van Jeffry Koopman raakte me zo diep – wij komen uit een tijd van industriële revolutie, de vaste overtuiging dat het leven maakbaar is en dat welvaart groeit. Het blijkt niet zo te zijn dat we het hele leven naar ons hand kunnen zetten. Dat verlies van controle raakt essentie van mijn beoefening. 

De piramide van Kaneli & Smit toont de grondlagen onder onze voeten. Hier besef ik de geschiedenis van de grond waar ik op sta, de eeuwen van klimaatverandering die wij nu zo desastreus versnellen in een onleefbare toekomst. 

Bloedsomloop van Olaf Mooij spreekt me aan (zie voor een foto van Bloedsomloop: https://noordoostpolder.nieuws.nl/cultuur/27428/eb-kunstwandeling-op-schokland/). Onze wereld is een groot organisme. Wegen en rivieren zijn als bloedvaten, de auto is als rood bloedlichaampje die verbinding maakt tussen al de systemen.

Ik roep je op ze zelf te gaan zien, 15 inspirerende, confronterende en hoopgevende beelden! 

Verder lezen:
De Correspondent: