Jan Veenendaal vertelt over een Belgische online debatavond
Jan Veenendaal vertelde in de vorige nieuwsbrief over zijn activiteiten als maatje in de gevangenis. Hij keek naar de recente Belgische online debatavond De gevangenis, haar muren en haar venster, georganiseerd door Without Walls, en een aantal organisaties, waaronder ook Zen Sangha van Frank De Waele. Deze avond geeft een interessant inzicht over het gevangenissysteem van Vlaanderen en is voor belangstellenden terug te zien: https://www.youtube.com/watch?v=KMmKlpnEIrE
Na het bekijken van de debatavond De gevangenis, haar muren en haar venster bleven er voor mij twee interessante vragen over:
– “Hoe zouden wij een bijdrage kunnen leveren aan herstelbemiddeling?”
– “Zou ik met de moordenaar van mijn broer in gesprek gaan en zou ik de dader kunnen vergeven?”
Mijn eigen antwoorden heb ik gevonden. Ik ben heel benieuwd naar die van jou.
opsluiting
De avond begint met een inleiding over de architectuur van gevangenissen met de interessante denkwijze daarachter. De bouw en inrichting van gevangenissen begint met de bouw in 1596 van het ‘Rasphuis’ in Amsterdam. Door de eeuwen heen zijn gevangenissen in eerste instantie gebouwd voor opsluiting en dwangarbeid en daarna meer voor isolatie en eenzame opsluiting. Zo dacht men in de negentiende eeuw dat ongodsdienstigheid en immoraliteit criminaliteit veroorzaakte. Inkeer kon slechts komen door religie en afzondering.
Vandaag de dag komt de vraag naar voren wat we eigenlijk met detentie willen bereiken. Een vraag die altijd moet starten met waarom? Waarom sluiten we mensen op, wat is de doelstelling? In België is dat herstel, re-integratie en rehabilitatie. Men vindt ook dat detentieschade moet worden vermeden. De tweede vraag is hoe? Is de hedendaagse architectuur wel het beste middel om dat te bereiken? Welke (architectonische) vorm van gevangenis hebben we nodig om de “waarom vragen” te kunnen beantwoorden? We willen immers mensen die na hun detentie volwaardig in de maatschappij terugkeren.
Op het einde van de debatavond werd symbolisch de gevangenis van Mechelen virtueel omarmd.
Door he maken van een woordenwolk, waaraan alle deelnemers konden bijdragen, wilden de aanwezigen gedetineerden een wens meegeven van moed, hoop, toekomst.
Without Walls, de organisator van de debatavond bezorgde de kaartjes met woordenwolk in afgedrukte versie aan de gevangenis van Mechelen. Liesbet Claeys, beleidscoördinator in de gevangenis van Mechelen, zorgde er dan weer voor dat alle gedetineerden een kaartje kregen en liet ons weten dat de reacties heel positief waren.
met de moordenaar in gesprek
Het tweede gedeelte van de avond begint met een aangrijpend filmpje uit een reportage (2018) over herstelbemiddeling waarin de dader en de zus van het slachtoffer met elkaar in gesprek zijn. Het is mooi om te zien en te horen hoe deze zus haar boosheid en frustratie naast zich neer heeft kunnen leggen nadat ze in eerste instantie erg blij is dat de dader voor moord met voorbedachte rade wordt veroordeeld tot gevangenisstraf. Door toch met hem diepgaand in gesprek te gaan, ‘je moet het maar durven als dader’, kan ze uiteindelijk zeggen dat ze door de herstelbemiddeling haar broer voor een gedeelte terug heeft gekregen. Ook heeft ze eindelijk kunnen loslaten en kon ze beginnen met rouwen. ‘Het menselijke kwam terug en ik kan vergeven maar niet vergeten.’ Door te kunnen vergeven is een zware last van haar schouders gevallen. In het daaropvolgende interview vertelt de vrouw dat ze met veel leden van haar familie geen contact meer heeft omdat ze de dader heeft vergeven. Velen hebben er geen begrip voor.
De dader, die in eerste instantie alles ontkent, vertelt hoe het hem is vergaan en dat het nooit zijn bedoeling is geweest het slachtoffer te doden: ‘Hoe is het zover kunnen komen, wat heb ik in godsnaam gedaan?’ Hij neemt het initiatief tot herstelbemiddeling en biedt in eerste instantie in een brief zijn excuses aan. Een paar uitspraken: ‘Waar moet ik beginnen? Ik voel me erg beschaamd over wat ik u en alle anderen heb aangedaan. Wat er gebeurd is heb ik nooit gewild. Er gaat geen dag voorbij dat ik er niet aan denk en hoop ik dat alles een droom was. ‘s Nachts heb ik soms nachtmerries en word ik badend in het zweet wakker. Ik ga hier kapot en ik weet, het is mijn verdiende loon.’
Zie ook de opname van een debat in De Balie in Amsterdam met politici en experts op het gebied van strafrecht en recidivisten om de huidige aanpak en re-integratie van gedetineerden te evalueren: https://debalie.nl/programma/stamgasten-in-de-gevangenis-10-05-2021/ .
Is het strafrecht meer gebaat bij controle en strengere sancties? Of moeten we juist op zoek naar meer menselijkheid en mededogen in het systeem? Wat moet er gebeuren om te zorgen dat het leven ‘buiten de muren’ aantrekkelijker wordt dan daarbinnen?
De aanleiding van het programma is het verschijnen van de podcast ‘Buiten de Muren‘, die twee ex-criminelen uitvoerig volgt nadat ze uit de gevangenis vrijgelaten zijn. De podcast is vanaf 12 mei beschikbaar via NPO Radio 1 en alle podcast-apps.