DE DOOD

(dit stukje van Annie Schalkwijk verscheen eerder in de Zensor van het Zen Centrum Amsterdam)

Toen Julia mij vroeg een stukje te schrijven over dit thema omdat ik er vanuit mijn werk zo dichtbij heb gestaan was mijn reactie: “vooruit dan maar weer Julia”.

Per ommegaande een berichtje van haar: “hoeft niet hoor, misschien wil je in de vakantie ook wel even vakantie van de dood”. Ik weer: “de dood is elk moment aanwezig, je hebt daar nooit vakantie van”. Dat raakt voor mij direct aan de kern waar het bij leven en sterven over gaat. Leven en sterven, Yin en Yang, onlosmakelijk verbonden, in elkaar opgaand en uit elkaar voortkomend……

Eind jaren ’70, begin ’80 was ik docent verpleegkundige. Het was de tijd van Elisabeth Khbler-Ross. Ze was één van de grondleggers van een andere manier van omgaan met de dood. De dood, het grote taboe waar we niet over mochten en konden spreken, laat staan de stervende nabij zijn. Dat nabij zijn, de aandachtige aanwezigheid en de regie weer bij de patiënt, dat was wat ze nastreefde. Ik heb het als inspirerend ervaren om met studenten deze verandering mee in gang te zetten. Eén van Elisabeth ’s gezegden, welke mij altijd is bij gebleven en diepe indruk heeft nagelaten is “doodgaan is nog geen sterven”. Ze bedoelde hiermee: dood komt als een dief in de nacht, overvalt je, sterven is een proces wat je bewust aangaat.

Ook in het theater kreeg de dood een bewustere plaats. Ik herinner me de producties van het Werktheater. Ik ben met mijn kinderen naar een uitvoering over de dood geweest, getiteld DOODGEWOON.

Daarna, in mijn ademopleiding, kreeg de dood een breder perspectief. Het was niet alleen meer het fysieke overlijden. In de adem komen leven en sterven samen, onlosmakelijk in elkaar overgaand en uit elkaar voortkomend. Een hele nieuwe wereld ging voor mij open. In de loop van mijn jarenlange praktijk in ademtherapie- en behandeling vond ook verdieping plaats. De adem was er niet om een doel mee te bereiken, ik leerde de adem kennen als een uitdrukking van leven- en stervensprocessen. Elke ademtocht is nieuw, niets blijft hetzelfde, alles is vergankelijk.

In het Tibetaanse boek van leven en sterven schrijft Sogyal Rinpoche hierover:

De Boeddha zei

Dit bestaan van ons is zo vluchtig als herfstwolken.

Geboorte en dood van wezens lijken bewegingen van een dans.

Een leven is als een bliksemschicht aan het firmament,

Voorbij razend als een stroom van een steile berg.

Het is niet zo vreemd dat ik mijn werkzame leven afsloot als verpleegkundige in een Hospice. Hier kwamen weer Yin en Yang bij elkaar, in dit geval het reguliere en het alternatieve denken over sterven.

Behalve de wetenschappelijke scholing Palliatieve Zorg volgde ik bij Irene Bakker Sensei de beide cursussen over “Leven met Sterven”, ook de titel van het boek van Roshi Joan Halifax. Irène hielp mij op een nog dieper niveau te sterven. Ik ervaarde het als de beste cursus die ik sinds jaren gedaan had. Cursus 1 het eigen sterven en 2, hoe de stervende te ondersteunen. Werkelijk het eigen sterven, alles loslaten en daarbij/daarin blijven. D\\r het angstige en verdrietige heen naar het……..onbeschrijfelijke.

Ik ben in die periode veel bij het sterven aanwezig geweest. Ik ben niet bij machte om te beschrijven hoe indrukwekkend dat is geweest.

Tenslotte nog een paar stukjes Dogen, een nieuwe vertaling van het hoofdstuk “Geboorte en dood” uit Shobogenzo.

‘Aangezien een boeddha in geboorte én dood aanwezig is, is er geen geboorte en dood.’
Er is ook gezegd: ‘Aangezien een boeddha niet te vinden is in geboorte en dood, laat een boeddha zich niet misleiden door geboorte en dood.’

Wanneer je vrij wilt zijn van geboorte en dood, dan moet je de betekenis van deze woorden begrijpen. Je hoeft enkel in te zien dat geboorte en dood zélf al nirvana zijn.

Er bestaat niet zoiets als het vermijden van geboorte en dood; er bestaat niet zoiets als het vinden van nirvana. Je kunt alleen maar vrij zijn van geboorte en dood als je dit verwerkelijkt.

Dood is een fase die een volledig verloop in zichzelf heeft, met een eigen verleden en toekomst. Dat is waarom sterven meer betekent dan dood.

Zo terugblikkend op een groot deel van mijn leven realiseer ik mij nogmaals wat een vriendschappelijke relatie ik altijd met De Dood heb gehad. Ik realiseer mij tevens dat het thema nog oefening behoeft. Er komt nog een zin boven van mijn Duitse ademlerares Ilse Mittendorf, “es gibt kein ankommen”!

28 en 29 november organiseert Zen Peacemaker Sensei Irène Bakker de workshop: Leven met Sterven deel 1