– door Annie Schalkwijk, Zen Peacemaker uit Nederland –
Vanaf de eerste aankondiging van deze retraite was het duidelijk voor me dat ik erbij wilde zijn. Nederland, Europa, de Verenigde Naties… er ligt een zeer pijnlijk verleden. Niet in staat???? bereid???? om deze humanitaire ramp te voorkomen.
Zoals waarschijnlijk bekend, kent het voormalig Joegoslavië een reeks van gewapende conflicten die zich vanaf 1991 ontwikkelen als gevolg van het uiteenvallen van de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië. Nadat de federale staat in 1991 was uiteengevallen in Slovenië, Kroatië, Macedonië en romp-Joegoslavië (Bosnië en Herzegovina (BiH), Montenegro en Servië) ontstond in delen van Kroatië (Knin en Slavonië) en in BiH een hevige burgeroorlog.
In 1992 verklaarde BiH zich onafhankelijk, waarop de Bosnische Serviërs met steun en goedkeuring van Belgrado een eigen republiek oprichtten en een burgeroorlog begonnen. Nog steeds is er spanning tussen Servië en BiH. Voor uitgebreide informatie zie Wikipedia
Wij startten onze retraite in Sarajevo, de hoofdstad. Deze stad ligt in een dal, vanaf de bergen werd geschoten op alles wat bewoog.
In grote lijnen zag het programma per dag er als volgt uit:
- Councilcirkel in kleine groepen.
- Ontbijt en lunchpakket in ontvangst nemen.
- Lopen of per bus naar een museum of een bijzondere gedenkplaats. In stilte luisterden we naar de achtergrondinformatie, we mediteerden, reciteerden gebeden en/of zongen liederen.
- Na het diner een wisselend avondprogramma, documentaire, lezing of centrale council.
- Een hele dag naar Srebrenica.
Wat mij diep raakte was dat de mensen van de lokale vredesgroep betrokken waren bij de organisatie, de dagelijkse leiding hadden en de leiders waren van de councilgroepen. Zen Peacemakers hebben veel gefaciliteerd maar duidelijk een stap terug gedaan.
Deze groep mooie mensen, veelal jonge mensen, hebben allemaal de oorlog aan den lijve meegemaakt. Vaak waren ze nog kind. We stonden stil bij twee kindergedenkplaatsen, een monument en een museum.
Een glasobject in het water, afdrukken van kindervoetjes in de rand. In de achtergrond zeven gebedsmolens met de namen van de omgekomen kinderen. Hier kon ik alleen heel stil bij zijn, er valt niets te begrijpen.
Dan het museum War Childhood. Dit jaar voor het eerst open, een jonge man als initiatiefnemer en directeur. Er zijn allerlei kinderitems verzameld voorzien van korte, veelal verdrietige, tekst. Een houten schommeltje gemaakt door opa waar het kindje vrijwel niet meer van heeft kunnen genieten. Briefjes van andere kinderen uit Europa vertaald en uitgedeeld door het Rode Kruis. Een van de vrouwen in mijn councilgroep vertelde zo’n brief uit Frankrijk te hebben met een speeltje. Ze bewaart en koestert dat nog steeds.
Ik citeer een tekst uit het boek War Childhood, welke ik kocht:
“I remember the night dad said: ‘Mum is dead’, I remember the words: ‘Your dad is dead’…
Damned war…”
Ik vermeldde al, Sarajevo ligt in een dal. The Roses of Sarajevo, vertaald naar de Rozen van Sarajevo, zijn duidelijke littekens van de burgeroorlog van voormalig Joegoslavië. De tegels liggen verspreid door de gehele stad. Vanaf de bergen werd geschoten op alles wat bewoog. Het was bijna niet doenlijk om in de dagelijkse levensbehoefte te voorzien. Iedere actie hield het risico in gewond te raken of te sterven. Niet naar buiten gaan was geen optie, er moet gegeten en gedronken worden. Ik heb groot respect voor allen die dagelijks weer dit risico hebben genomen. Damned war!
Er valt veel meer te zeggen, te zien en stil te zijn bij… in Sarajevo
Ik maak de sprong naar de dag dat we Potocari en Srebrenica (republiek Srpska) bezochten.
We startten met bidden en zingen bij het monument in Kravica. We hadden een Bosnisch/Servische deelnemer, hij opende de ceremonie. Dit raakte mij bijzonder, er is nog steeds onvrede/onrust tussen deze bevolkingsgroepen.
Vervolgens naar de Memorial en UN basis waar in juli 1995 het drama van de genocide plaats vond. Hier zijn zo’n 8000, voornamelijk moslimmannen, vermoord.
We zagen een gruwelijke documentaire. De man die de inleiding verzorgde was op het moment dat het drama plaatsvond, aanwezig in de UN basis. Tijdens de vlucht zijn zijn vader en broer vermoord. Het was voelbaar dat hij het de Dutchbatters verweet. Ik kon dat na- en meevoelen. Zie ook Wikipedia over Dutchbat
Ik heb deze middag huilend doorgebracht. Het voelde als ‘mijn volk heeft gefaald!’ Natuurlijk weet ik dat de mannen een onmogelijke opdracht hadden, in de steek gelaten door de Nederlandse en internationale gemeenschap. Te pijnlijk voor woorden. In deze hal werden duizenden zonder goede voorziening opgevangen.
Tenslotte laat ik de foto’s van de immense begraafplaats spreken.
Ik hoop op een volgende retraite hier.