Annie Schalkwijk kijkt naar “Why We Hate” en schrijft na iedere aflevering een korte impressie.
.
Een terugblik van Annie op de 6 afleveringen, een korte impressie van de verschillende afleveringen vind je hieronder.
Why we hate, terugblik
Ik was verrast over de dieptewerking die het schrijven van een verslag teweeg heeft gebracht. Naarmate de serie vorderde kreeg het mij steeds meer te pakken. Ik heb een vrij feitelijke weergave gegeven maar het zette bij mij meer in beweging dan wanneer ik alleen zou kijken.
Ik begon meer info na te lezen, mijn historische kennis verdiepte zich.
Ik kreeg meer inzicht hoe sluipend overheersings- en controlemechanismen werken en makkelijk kunnen leiden tot haat en geweld. Gewoon, elke dag, ook hier.
Zo las ik recent een artikel in de krant dat het COA (centraal orgaan asielzoekers) alle data deelt met politie. Asieladvocaten zijn woedend. COA zegt “het is de mensen gevraagd bij binnenkomst”. De advocaten zeggen dat het tenminste schriftelijk had moeten gebeuren en niet alle info is noodzakelijk. Mijn vrienden nu zeggen “ik had wat anders aan mijn hoofd en geen idee waar dit over ging”.
Door dit zonder aanleiding te doen ontstaat het beeld dat er iets mis is met deze groep. Ik vind het tamelijk pijnlijk om te merken hoe vol onze Nederlandse samenleving hiermee zit. En op meerdere terreinen.
Ik vond de stelling boeiend “ieder individu is in staat om respectvol met anderen samen te leven maar ook om te haten en geweld toe te passen”. Ik moest denken aan Rutger Bregman, de meeste mensen deugen. Wat ik zag is een dun vernislaagje over de deugd, als het moeilijk wordt breekt dat makkelijk af. Er is hoop, zeker. De docu-reeks heeft een aantal mogelijkheden aangereikt. Wat ik wel wist maar toch…… is het belang van benoemen van de misdaadfeiten, opnemen in het geschiedenisonderwijs en de slachtoffers rehabiliteren. Helend! Ons land is er niet sterk in, jammer en verdrietig.
Meditatie- en mindfulness, belangrijke gereedschappen. Ik zou eraan toe willen voegen Bearing Witness retraites. Werkelijk kunnen voelen en durven erkennen ik zou deze misdaden gepleegd kunnen hebben. Ik weet welke training en welke veiligheid daarvoor nodig is. Meestal een lange weg. Ik kreeg hernieuwd een groot respect voor Bernie Glassman.
Wat ik moeilijk vind is om steeds respectvol te denken en te spreken over personen met extreem andere opvattingen. Zonder alles voor zoete koek te nemen. Voorbeelden genoeg, president Trump, Geert Wilders. Dit is voor mij persoonlijk maar ik denk ook maatschappelijk, een groot aandachtspunt. Als de zogenoemde vredelievenden dit niet als belangrijk thema in de ontwikkeling meenemen dan blijft er een jo-jo effect. Dan zal er steeds een groep zijn die zich niet gehoord voelt en serieus genomen. Zo blijven we gevangen in de geweldsspiraal.
De bespreking van de afleveringen staan hieronder beginnend bij de laatste aflevering.
6e en laatste aflevering: hoop
Wat kunnen we doen om te voorkomen dat gewelddadige conflicten in de toekomst terugkeren? In deze aflevering onderzoekt neurowetenschapper Emile Bruneau ons vermogen tot kritisch denken en de plasticiteit van onze hersenen.
We starten in Colombia waar de regering en guerrillaorganisatie FARC een intentie uitspreken om aan vredesonderhandelingen te beginnen. Opmerkelijk genoeg stemt de bevolking tegen. Het blijkt dat de meerderheid vast zit aan de gedachte “FARC deugt niet”.
Sri Lanka, de Tamiltijgers eveneens een gewelddadige terreurorganisatie. We zien beelden van een jongeman, geboren in gevangenschap. Aan hem zijn steeds de feiten verteld. Feiten vertellen blijkt een neurologisch effect te hebben in positieve zin. Hij werkt nu met jongeren van diverse achtergronden, feiten delen en luisteren naar elkaar bevorderen dat vreedzame. Bepaalde hersendelen maken verbinding met elkaar.
Voor een land is het belangrijk als de leider deze kwaliteit heeft. Nelson Mandela komt weer in beeld. Kunnen zeggen tegen de tegenstander “ik vertrouw je, we hebben elkaar nodig” geeft een vredesproces grote kans van slagen. Toch is racisme in Zuid-Afrika nog steeds een breuklijn. Terug naar Colombia, de wetenschapper is gaan werken met video’s van positieve ervaringen. Dit bleek in de hersenen een effect te hebben en een doorwerking in het vredesproces.
Een ander mooi voorbeeld is Duitsland. Dit land erkent de genocide van de Holocaust. In geschiedenislessen op alle scholen wordt hier veel aandacht aan besteed. Er zijn vele herdenkingsmonumenten, ook de Stolpersteinen. De Joden zijn gerehabiliteerd en voelen zich thuis en veilig in Duitsland. Het land heeft in Europa de grootste populatie Joden en neemt royaal vluchtelingen op. Uiteraard is ook hier een tegenbeweging.
Omgaan met haat en geweld is te leren, meditatie en mindfulness zijn zeer geschikte methoden hiervoor. Ook hier aangetoond, een verandering in de hersenen. Deelnemers waren minder geneigd om haat en geweld toe te passen.
Tenslotte zegt Emile Bruneau “er valt nog veel te onderzoeken, te ontwikkelen en te leren maar we hebben ook een aantal beproefde handvatten.
5e aflevering: misdaden tegen de menselijkheid
Hoe overtuigen leiders mensen om gruweldaden en massamoorden te plegen? Waarom voeren mensen verschrikkelijk beleid uit dat in tegenspraak is met hun eigen gevoel van menselijkheid?
Patricia Viseur Sellers, international strafadvocaat, onderzoekt de rol van daders maar ook van degenen die de macht van haat weerstaan.
We zien in deze documentaire gruwelijke beelden van massamoorden, Myanmar, Cambodja, Bosnië……
Ook hier is het uitgangspunt weer ‘we zijn allen in staat tot gruweldaden, we zijn ook allen in staat tot respectvol samenleven’.
Na de tweede wereldoorlog, de genocide op miljoenen, voornamelijk Joden, was het adagium “dit nooit meer”. Toch blijft het doorgaan, de jongste is recent, de genocide in Myanmar. Ook hier een etnisch en religieus conflict.
Zeer actueel nu vanwege 25 jaar na de val van Srebrenica, de genocide op 8.00 moslimmannen. Eén opmerking van Ratko Mladic, opperbevelhebber van de Bosnisch-Servische troepen, trof mij diep, “het is geen haat wat ik verspreid maar zelfliefde”.
Wat steeds een rol speelt is ‘het sociaal maken van haat’ en ‘geweld legitiem maken’. Je moet toegewijd zijn en je land dienen.
In deze aflevering ook weer een experiment, Milgram. In de jaren ’60 van de vorige eeuw onderzocht hij de bereidheid om te gehoorzamen aan legitiem gezag zelfs als dit inging tegen het eigen geweten. De methode was die van het toedienen van elektrische schokken om te ontdekken wat de invloed van straf is bij leren. Tweederde van de proefpersonen waren in staat een medemens te doden. Later is dit onderzoek herzien en bleek er een meerderheid van ongehoorzamen van 57 %. (toch nog altijd veel gehoorzamen).
Waar ligt de sleutel tot verandering?
Een hele belangrijke is het diepe besef het monster zit ook in mij, in ons allemaal.
Er waren beelden van de Rwandese genocide, hier de ervaring van een jongeman. Als jongen (Tutsi) speelde hij veel met ook Hutu-kinderen, met één van hen was hij goed bevriend. Toen het geweld uitbrak vond hij bescherming in het huis van zijn vriend en overleefde. Pijnlijk, zijn vriend is later vermoord vanwege het redden van de vijand. De overlevende jongeman is bezig groepen jongeren van beide partijen te laten spelen en werken in de geest van zijn vermoorde vriend.
Wezenlijke contacten met ‘de ander’ helpt vijanddenken te overstijgen.
4e aflevering: extremisme
In deze aflevering wordt een ander aspect onderzocht van propaganda en ontmenselijking. Uitgangspunt hier is dat ieder in de situatie terecht kan komen waarin haat, geweld maar ook moord in korte tijd tot uiting kan komen.
Er werd gerefereerd aan het beroemd/beruchte Stanford-gevangenisexperiment. Een onderzoek uit 1971, doorsnee jongens uit de middenklasse die niet van elkaar verschilden. De helft werd bewaker, de andere helft gevangene. De bewakers kregen de opdracht om bij de gevangenen de individualiteit af te nemen, hen niet bij naam noemen maar een nummer geven (gebeurde ook in W.O. 2 in de kampen). Bewakers kregen de opdracht om totale controle te hebben over de situatie, de gevangenen geen enkele.
De agressie van de bewakers nam toe naarmate het onderzoek langer duurde, sommigen hadden er lol in om de gevangenen als beesten te behandelen, sterk gestimuleerd door de onderzoekers. Niemand van de deelnemers gaf gedurende het experiment aan dat er grenzen waren overschreden en dat het moest stoppen. Ook de onderzoekers liepen in hun eigen val. Ze reageerden niet meer als wetenschapper maar als gevangenisdirecteur. Iemand van buiten heeft dit tenslotte aangekaart en het experiment laten stoppen.
3e aflevering: middelen en tactieken
We hebben allemaal het vermogen tot te haten. Wat is nodig om dit op te roepen? Onderzoek toont aan dat propaganda, ontmenselijking en internet haat kunnen aanwakkeren, versterken en verspreiden. Propaganda gaat bijna altijd gepaard met machtsdenken.
Ook nu weer voorbeelden te over, de Rwandese genocide. Als mogelijke oorzaak worden de verhoudingen gezien, Hutu 85% en Tutsi 14%. Door vele oorzaken groeide de kloof tussen arm en rijk. Er werd een indeling in klasse gemaakt aan de hand van de hoeveelheid vee. Tutsi’s waren de rijken. Rond 1960 ontketenden een groep goed opgeleide Hutu’s een sociale revolutie. Lang opgekropte frustratie door onderdrukking en uitbuiting mondde uit in wederzijdse moordpartijen.
De ontmenselijking gebeurt door machthebbers en machtsbeluste politici. De eigen groep wordt welvaart en aanzien beloofd, de “anderen” worden betiteld als ratten of apen, zijn daarmee geen mensen. President Trump is er een meester in. Kiezers worden ermee gelokt “eigen volk eerst”. Populisten in het algemeen, Hongarije bijvoorbeeld, maar ook Nederlandse politici dragen hun steentje hieraan bij. Onlangs nog de heer Baudet, “daar zit ze, de sluipmoordenaar”! En dan gaat het over de minister van Landbouw. Dit is een pure vorm van ontmenselijking.
Gelukkig hebben wij een Kamervoorzitter die de heer Baudet onmiddellijk aanspreekt. En ze kreeg behoorlijk Kamerbreed steun. Oneens zijn met de minister, prima, ontmenselijkende tekst “nee”.
Laten we ons toenemend bewust zijn van het effect van ons taalgebruik en ons handelen, zeker in deze crisistijd.
2e aflevering: tribalisme
Waarom verdelen we de wereld in ons en hen? Hoe kan het dat liefde voor de eigen groep ons kan brengen tot haten van de ander of zelfs geweld te gebruiken. Scheidslijnen zijn vaak zo diepgeworteld dat communicatie vaak niet plaatsvindt. In deze mediatijd kunnen we ons onderdompelen in ons eigen gelijk. Er zijn psychologische processen die stammenstrijd aansturen. Elke partij wordt gemotiveerd door het eigen historische verhaal van onrechtvaardigheid. Onze hersenen zijn flexibel. We zullen de wereld categoriseren maar nieuw definities zijn altijd mogelijk.
Ook hier weer onderzoek naar groepsgedrag. Een wedstrijdje touwtrekken onder jongeren. Dat creëert 2 groepen, wij tegen zij! Het begin van opkomen voor de eigen groep.
Verder onderzoek wijst uit dat de opvattingen waarmee we ons identificeren zeker voor de helft bestaan uit uitgangspunten van de eigen groep/club/stam/clan. Als er geen andere input is blijft dat het standpunt. Zo kunnen generaties lang conflicten blijven bestaan. Vele voorbeelden in de historie, Israël – Palestina, ook in verschillende geloofstradities, culturen, rassen… Veelal is er geen idee wie of wat de andere partij is, het is simpel de bedreigende vijand.
De sleutel ligt ergens in het zoeken naar een gemeenschappelijk belang, het kunnen wisselen in perspectief van kijken.
In het geval van de touwtrekkende jongeren lukte dat goed, was maar een kortdurend wij – zij.
1e aflevering: de oorsprong
Aan de hand van onderzoek bij mensapen die het dichtst bij de mens staan blijkt een grote mate van vredelievendheid zolang er voldoende voedsel is. Als er in de zoektocht naar voedsel langs lijnen van een andere groep gelopen wordt treedt er verdediging op.